Reinier Bos, bestuurder bij samenwerkingsverband Plein013

‘Stap uit je eigen cocon en trek het breder’

Als onderwijsbestuurder wil Reinier Bos niets liever dan verschillende werelden met elkaar verbinden. Na drie indrukwekkende reizen naar het met Ubuntu doorspekte Kenya, besloot hij in 2019-2020 de opleiding Ubuntu, Leiderschap en Burgerschap te volgen. ‘Ik vind de samenhang der dingen heel mooi; dat je onderdeel bent van je omgeving en de mensen met wie je te maken hebt.’

‘Als je impact wilt maken, moet je niet alleen op de winkel passen maar betekenis geven aan de plek waar je bent’, vindt onderwijsbestuurder Reinier Bos. Naast zijn werk als leerkracht en later onderwijsdirecteur en -bestuurder in het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs, deed hij daarom al heel lang aan persoonlijke ontwikkeling. Hij volgde onder meer een coachopleiding op basis van de theorie van Jung en Transactionele Analyse. Ook deed hij een masteropleiding Educational Management, waarvan de module “persoonlijk leiderschap” maar liefst twee jaar duurde. ‘Daarin word je echt teruggeworpen op jezelf: wie ben je, wat houd je bezig en hoe vertaalt zich dat door in je leiderschap en de organisatie waar je op dat moment bent?  
Tijdens drie reizen naar Kenya kwam Reinier voor het eerst in aanraking met Ubuntu. De filosofie waarmee het Afrikaanse continent is doorspekt, raakte hem diep. Reinier: ‘De mensen die ik in Kenya ontmoette, ademden Ubuntu. Dat bracht me verder in mijn eigen reis van hoofd naar hart: hoe kom ik dichter bij mijn eigen kern? Maar ook: hoe lever ik een bijdrage aan de omgeving waar ik zelf onderdeel van ben? In deze opleiding kwamen die twee aspecten, Leiderschap en Burgerschap, prachtig samen.’

De ontmoeting  

Reinier ging naar Kenya met Teachers4Teachers, een organisatie die de kernwaarden “to meet”, “to connect” en “to learn” hoog in het vaandel heeft staan. Het onderwijs in Kenya werd in 2003 openbaar, nadat het land grotendeels af was van het niveau van overleven, van voorzien in primaire basisbehoeften. Reinier: ‘Ze waren enorm eager to learn, omdat ze eindelijk aan onderwijs konden gaan werken.’ En toch was het doel niet om het Nederlandse onderwijssysteem te kopiëren naar het Kenyaanse. De nadruk van die reizen lag op de ontmoeting. Reinier: ‘Elkaar werkelijk ontmoeten, is een belangrijke voorwaarde voor het zetten van verdere stappen. Dus ik was continu in gesprek met Keynesiaanse collega-directeuren. En als we niet verder kwamen dan dat stukje ontmoeten, dan was dat het. Dat is een van de vele dingen die ik heb meegenomen. In al mijn relaties, zowel werk als privé, wil ik eerst weten wie je bent. Niet: wat heb je allemaal gedaan, maar van wie ben jij er één? Haha!’ 

Maar de Kenya-reizen brachten meer in beweging in het leven van Reinier. ‘Ubuntu opende mijn hart’, aldus Reinier. ‘Voordat ik naar Kenya ging, leefde ik vooral vanuit mijn ratio. Daar leerde ik om veel meer op mijn intuïtie te vertrouwen en soms ook gewoon uit te spreken dat ik iets spannend vind. Wij zijn vaak bang voor de reactie van de ander als we ons kwetsbaar opstellen, maar meestal krijg je juist een directer en eerlijker gesprek.’  
De ontwikkeling van hoofd naar hart, die al langer bezig was, maakte wel dat Reinier na de eerste reis in 2015 afscheid nam van de relatie met zijn vrouw en een nieuwe relatie kreeg. ‘Ik kwam op een ander spoor dan mijn ex. Maar de mensen met wie je omgaat, zijn altijd een leermeester, dus ik kijk ook naar wat er wel was met mijn ex-vrouw. En zo kijk ik ook naar mijn huidige relatie.’

Tot slot dwong Kenya Reinier om steeds weer een flexibele houding aan te nemen: aanhaken op wat er is en wat er op dat moment nodig is. Zo bleek een directeur van een kleine plattelandsschool, met wie Reinier een afspraak had, ineens in Mombasa te zijn. Reinier: ‘Hij had daar dingen te regelen, omdat het toiletgebouw op het terrein was ingestort door de regen. Prima reden dus, maar daar stond ik dan in the middle of nowhere. Ik was afgezet door een chauffeur die me pas aan het einde van de dag weer zou ophalen. Dus wat doe je dan? Hoe ga je die dag dan invullen? De vraag: wat doen jullie en hoe kan ik jullie helpen, is op zo’n moment heel zinvol. Van die ervaring heb ik geleerd om het vooraf bedachte stappenplan los te laten en eerst maar eens stap één te zetten.’

Je had dus al een behoorlijke rugzak met kennis en ervaring. Wat hoopte je bij de opleiding Ubuntu, Leiderschap & Burgerschap nog te leren?

‘Geen idee! Dat wilde ik ontdekken, dus ik ben er heel open ingegaan om te kijken wat er zou ontstaan. Ik vond de verhalen van Mpanzu Bamenga en Babah Tarawally erg inspirerend. Maar bijvoorbeeld ook de gastles van Leontine van Hooft. Zij heeft haar organisatie omgezet door de hiërarchie plat te slaan en de diversiteit van haar medewerkers volledig te omarmen. Als zij iemand nodig heeft die deskundig is op een bepaald gebied en Spaans spreekt en haar schoonmaakster blijkt dat allemaal in huis te hebben, dan heeft de schoonmaakster op dat moment de leiding. Dat vind ik heel inspirerend. Want dan benut je talenten.

“Ik vind dat we die opgebouwde wijsheid moeten blijven bevragen”

Daarnaast werd ik door de opleiding ook weer gewezen op het fenomeen van ‘The Elders’, de wijze mensen in onze samenleving. In Nederland hebben we een systeem waarin we mensen op een gegeven moment met pensioen sturen. Zo van: bedankt en succes met je hobby! Maar ik vind dat we die opgebouwde wijsheid moeten blijven bevragen. Zelfs de Verenigde Naties werken met een groep van belangrijk gevonden mensen in de wereld die hen gevraagd en ongevraagd advies geven. En ook Wouter Bos liet zich als politicus voeden door mensen buiten zijn eigen bubbel. Dus hoe kunnen we de wijsheid van “The Elders” in Nederland beter vormgeven? Daar zou ik graag een antwoord op vinden.’  

Dat klinkt al heel Ubuntu! Op welke manier pas jij de Afrikaanse filosofie nog meer toe in je werk en leven?

‘Ik moet eerlijk zeggen dat Ubuntu vooral een wijze is waarop ik zelf graag wil leven, zonder dat ik dat expliciet benoem. Ik kijk vol bewondering naar een Niek Sperna Weiland die de Indaba succesvol inzet in het Amsterdam UMC.
Zelf vind ik de samenhang der dingen heel mooi. Ubuntu is gebaseerd op de holistische benadering, het feit dat je onderdeel bent van je omgeving en de mensen met wie je te maken hebt. Dat principe heb ik in mijn werk veel toegepast. Zo was het speciaal onderwijs als een kasteel met de ophaalbrug omhoog. Het was heel intern gericht en de heersende overtuiging was: wij hebben alle kennis en expertise al in huis. Terwijl ik juist dacht: die ophaalbrug moet omlaag en we moeten veel meer verbinding creëren met andere onderwijsinstellingen, maar vooral met de zorg. Want er zitten heel veel kinderen op een dagbesteding die geen onderwijs volgen. Hoe kunnen we hen toch gebruik laten maken van hun leerrecht en op die manier voldoen aan de Salamanca-verklaring uit 1994, die gaat over inclusie?

“Als je droomt, brengt dat de commitment met zich mee dat je dingen aangaat met elkaar”

In Haarlem ben ik onderwijs en zorg gaan samenbrengen. Ik vond een manager van een zorgcentrum met dezelfde visie en vanuit een gezamenlijke droom dat die twee werelden samenkwamen hebben we de zorg binnengehaald. Letterlijk in ons gebouw. We hadden allebei geen idee hoe we dat gingen realiseren. Er was geen stappenplan en geen business case. Alleen twee mensen die dezelfde droom hadden en die bereid waren om samen het proces aan te gaan. Ook de moeilijke dingen. Want als je droomt, brengt dat de commitment met zich mee dat je dingen aangaat met elkaar. Alleen de visie neerzetten, is niet genoeg. Je moet die visie ook omzetten in nieuw gedrag. En dat is gelukt!’

Wat is jouw rol als onderwijsbestuurder dan precies?

‘Ik heb mezelf wel eens omschreven als een spelverdeler: ik vind het leuk om de pass te geven aan een ander die er vervolgens iets moois mee doet. Vanuit inzicht in de organisatie kijk ik wie er op welk moment aan zet is. En of ik het spel moet versnellen of vertragen. Dat doe ik met name door de juiste vragen te stellen en de vinger op de zere plekken te leggen.

“In een wereld met zo veel hokjes en belangen kan een droom, een gezamenlijke visie, helpen om vorm te geven aan de ambitie”

Toen de liefde me naar Brabant bracht, kwam ik in het MBO-onderwijs terecht. En ook daar was het mijn taak om verschillende werelden met elkaar te verbinden. Deze keer die van het MBO-onderwijs, ondernemers en de overheid. Maar in die rol miste ik de verbinding met de zorg. Nu werk ik als bestuurder bij het samenwerkingsverband Plein013, waar ik me bezighoud met het bij elkaar brengen van met name schoolbestuurders in het regulier basis- en gespecialiseerd onderwijs en de zorg. Eén van de doelen is om het speciaal onderwijs weer te organiseren in de omgeving waar de leerlingen wonen in plaats van dat zij iedere dag uit hun vertrouwde omgeving worden gehaald om vaak tientallen kilometers verderop onderwijs te volgen. Door te zoeken naar een gedeelde visie probeer ik de bestuurders van al die scholen en zorginstellingen met elkaar te verbinden. In een wereld met zo veel hokjes en belangen kan een droom, een gezamenlijke visie, helpen om vorm te geven aan de ambitie. Extra bijzonder vind ik het dat Plein013 de kernwaarden “ontmoeten”, “verbinden” en “versterken” centraal heeft staan. Dat zijn bijna dezelfde kernwaarden als die van Teachers4Teachers waarmee ik destijds naar Kenya reisde. Puur toeval hoor, want die waren er bij Plein013 al voor mijn tijd. Maar het waren wel “slapende kernwaarden” geworden. Ik ben ze weer aan het activeren omdat ik ze te mooi vind!’

“Als we de volgende generatie wereldburgers een kans willen geven, speelt onderwijs een cruciale rol”

Welke impact zou je verder nog willen maken?

‘Goede vraag! Ik kan iets met onderwijs… Als ik echt groot droom, zou ik heel graag “the flying doctors” op het gebied van onderwijs organiseren. Om zo vanuit mijn kennis en kunde iets toe te voegen op plekken waar ik nog meer van betekenis kan zijn. Want laten we eerlijk zijn: in Nederland hebben we het gewoon goed. En wat ik in Kenya heb gezien, is dat onderwijs, na het vervullen van de eerste levensbehoeften, een enorm groot goed is. Als we de volgende generatie wereldburgers een kans willen geven, speelt onderwijs een cruciale rol. Daar zou ik graag een bijdrage aan leveren. Daarnaast zou ik willen pleiten voor een “Minister voor Kind”. In plaats van al die aparte hokjes van jeugdzorg, onderwijs en justitie zou ik graag een integrale aanpak zien. En daarvoor moeten we anders gaan denken dan we altijd deden. Dus ik zou zeggen: stap uit je eigen cocon en trek het breder!’