Columns

Voorouders

Sawubona: ik zie jou. Het is de begroeting in
de Zulutaal in Zuid-Afrika. En het antwoord is
dan Sikhona: hier ben ik. Hoe existentieel is deze
begroeting, in de spirit van Ubuntu? Het begint
met het zien van de ander. En als we ons gezien en
gehoord voelen, in al onze gelaagdheden van diversiteit
en inclusie, kunnen we volmondig zeggen:
hier ben ik!

Professor Mogobe Ramose leerde me, dat
Ubuntu gaat over de stroom van ons bestaan.
Onze onlosmakelijke verbinding in humanitair
en ecologisch opzicht. Ik ben, omdat wij zijn en
wij zijn omdat de aarde is. Maar ook in verbinding
met ons verleden, heden en toekomst. In een
onlosmakelijk contact met onze voorouders én met
onze nog niet geborenen. Dus eigenlijk is het niet
‘ik zie jou’, maar ‘wij zien jullie’. Om tot ons door
te laten dringen…

In onze samenleving, gevoed door een neoliberale
en calvinistische achtergrond, gaan we sterk uit
van het individu. Het gefragmenteerde autonome
denken en een hoge eigen verantwoordelijkheid in
het hier-en-nu: Als er iets goed gaat is dat jouw verdienste,
maar als iets mis gaat is het ook jouw fout,
jouw schuld. En op schuld volgen boete en isolatie.
Van ontslag of scheiding tot cel.

Excuses aanbieden kan, in onze cultuur, een
te eenzijdige koppeling met schuld inhouden.
Wellicht is dit één van de oorzaken, waarom we
zo lang geworsteld hebben met excuses aanbieden
voor ons koloniale en slavernijverleden. Enerzijds
de onmiddellijke associatie met schuld en boete
en vanuit ondraaglijkheid het externaliseren van
verantwoordelijkheid: of ontkennen, of de schuld
bij de ander of omstandigheden leggen. Anderzijds
het niet (h)erkennen van onze intergenerationele
verbinding, dat wij zijn omdat onze voorouders
waren: ‘Daar kon ík toch niets aan doen, dat was
toch niet mijn schuld?’ Terwijl, vanuit de spirit van
Ubuntu bezien, Sawubona, betekent: Wij zien jullie.
Jij en ik, inclusief onze voorouders en onze nog
niet geborenen.

Gelukkig worden er, na de excuses van onze
premier en koning, nu wegen gezocht voor ‘achter
de komma’. Geen wegen van schuld en boete, maar
wegen van erkenning, vergeving en herstel. Op
weg naar een nieuw gezamenlijk helend verhaal in
onze geschiedenis.

Voorouders, ouders, ouderen. In hoeverre krijgen
ze, ik kan al bijna zeggen ‘we’, een respectvolle plek
in onze samenleving? Een plek van morele betekenis,
in plaats van enkel een plek bezien vanuit
economisch gewin of een kostenpost? Misschien
zouden we de term ‘ouderenzorg’ kunnen herdefiniëren
vanuit de gedachte: Niet de zorg voor de
ouderen, maar van de ouderen! De betekenis en
het welverdiende respect, dat ‘The Elders’ in de
samenleving kunnen hebben. Met hun wijsheid,
levenservaring en ervaringsgerichte verhalen in de
geschiedenis en in dialoog met diverse generaties.

In ons bewustzijn van de eenheid van mens en
natuur en de stroom van ons bestaan, is tijdens ons
leven de vraag ‘hoe kan ik een goede voorouder
zijn?’, dan ook cruciaal. In plaats van dat we enkel
aan ons eigen belang denken, vanuit het ‘ik in het
hier-en-nu’,

is het in het werkelijke belang van
onze kinderen en (achter)kleinkinderen,
dat we de circle of life dienen.

Dat maakt ons, in de woorden van
auteur Roman Krznaric, een goede voorouder. Een
mooi symbolisch ritueel, met praktische invulling,
zou kunnen zijn, naar een idee van Jan Terlouw,
om bij elke vergadering, met besluiten over de toekomst,
een lege stoel te plaatsen. Die lege stoel, dat
is de Toekomststoel. Daar mag niemand op zitten,
daar zitten namelijk onze nog ongeborenen. Zo
praten en stemmen zij ook mee, om bij te dragen
aan een inclusieve en duurzame wereld. Een wereld
met een eeuwigdurende erkenning voor en door
voorouders. En daarmee de borging van zorg voor
al onze toekomstige kinderen.

September/oktober 2024 | The Optimist NL