Columns

Vogelvrij

Vogelvrij. Als kind had ik bij het woord een positieve
connotatie. Ik keek naar boven, naar de lucht en zag
de vogels in vrijheid vliegen. Gefascineerd en hoop-
vol luisterde ik, voorgelezen door de juf op school,
naar het hoofdstuk over de Krullevaar in Annie M.G.
Schmidt’s onvolprezen Pluk van de Petteflet. De
Krullevaar was gevangengenomen. Hoe te ontsnap-
pen? Hij kon iets wat wij mensen niet kunnen: vliegen.
Hij zou vrij zijn door te vliegen. Vogelvrij.

In 1984, ik was toen midden twintig, componeerde
de Engelse popgroep Special AKA het nummer Free
Nelson Mandela, dat later het strijdlied van de ANC
zou worden. ‘Free Nelson Mandela, free, free, free,
free Nelson Mandela.’ Kippenvel, om nog maar even
vrijheids- en veren-termen te blijven associëren. In
precies dátzelfde jaar, nog vóór de val van ‘de Muur’,
zong ik Over de muur van Klein Orkest mee met de
menigte op het Malieveld: ‘En alleen de vogels Vliegen
van West- naar Oost-Berlijn Worden niet teruggefloten
Ook niet neergeschoten Over de Muur Over het IJzeren
Gordijn Omdat ze soms in het westen En soms ook in
het oosten willen zijn’ Later ben ik natuurlijk gaan be-
grijpen dat de uitdrukking ‘iemand vogelvrij verklaren’
juist het tegenovergestelde betekende. Het stamt vanuit
de Middeleeuwen, waarbij ‘vogelvrij verklaard’ betekent
dat iemand zonder enige vorm van wetsbescherming
veroordeeld kan worden. Bijna veertig jaar na 1984 is
het fenomeen ‘vogelvrij’ helaas erg actueel, alleen nu
is mijn oude positieve associatie in een grote bezorgd-
heid veranderd.

'De incidenten zijn afspiegelingen van
onze samenleving, van onszelf'

Laat ik vooropstellen dat ik het enorm toejuich als maat-
schappelijke misstanden van onderdrukking en grens-
overschrijdende omgangsvormen open op tafel komen,
zoals we hebben gezien bij de turnbond, The Voice en
Ajax. Maar mijn grote zorg zit erin, dat er nu een door-
geslagen beweging kan ontstaan van het ‘vogelvrij ver-
klaren’ van de vermeende daders. Met een oordeels-
vorming in zwartwit en slachtoffer-dader denken, gecom-
bineerd met een autonome vertaling van het recht op
vrijheid van meningsuiting, dreigt het gevaar van een
destructieve schandpaalcultuur, waarbij dialoog, erkenning
en misschien zelfs herstel onmogelijk worden gemaakt.
Een weg, die meestal alleen maar verliezers en verlies
kent.

Vandaar dat ik graag een pleidooi zou willen hou-
den om als start te zoeken naar een derde punt: tussen
‘onder het tapijt’ en de vogelvrijverklaring. Een ontmoe-
tingspunt, waar de gekwetste partij allereerst aandacht
en erkenning verdient, in plaats van direct de weg van
wraak en vergelding inslaan. Een punt, waar niet gestart
wordt met de weg naar de rechter, maar waar de linker-
kant ook nog een zorgvuldige optie is. Een punt met het
(leren) zien van en luisteren naar elkaar in een rechtstreek-
se ontmoeting. Een punt, waar ook alle naaste betrokkenen
kunnen reflecteren op ieders aandeel en kunnen bijdragen
aan herstel vanuit een eigen, mede- en gezamenlijke
verantwoordelijkheid.

De incidenten in de media, de politiek, de sport staan niet
op zichzelf. Het zijn afspiegelingen van onze samenleving,
van onszelf. Het gaat erom, wat we van deze voorbeelden
kunnen leren. In het belang van iedereen, met het oog op
de toekomst. Niet enkel via de weg van #MeToo, maar dus
via #WeToo, met ook begrip voor de ander, de omgeving,
tijd en situatie. Zodat we uiteindelijk, elkaar helpend in plaats
van veroordelend, soms in het westen en soms ook in het oosten
kunnen zijn...

Mei/juni 2022 | The Optimist NL