Columns

Ukuhamba kukubona

Ukuhamba kukubona is een oud Zulu gezegde,
wat zich letterlijk laat vertalen als: ‘Door het
reizen gaan ramen open’. Maar er is ook een
diepere betekenis. Het gaat om zowel de gastvrijheid
van de mensen in Afrika als je hen bezoekt,
als dat jij je hart opent voor de ontmoeting met
de ‘vreemden’ met hun eigen waarden, rituelen
en intenties. De metaforisch geopende ramen en
harten vinden hun bedding in de Ubuntufilosofie
en bekrachtigt het ‘ik ben omdat wij zijn en wij
zijn omdat de aarde is’. Want alleen als je jezelf en
de ander als onderdeel van één wij ervaart durf
je tegelijkertijd je raam en hart te openen. Door
deze levenshouding van ‘ukuhamba kukubona’
kunnen we wederkerig leren van elkaar door in
de ontmoeting de kracht van diversiteit te ervaren
en om deze betekenisvol in te zetten voor onze
samenleving. Leren door en met de ander.

'Wat een onuitputtelijke rijkdom aan
leren via elkaar biedt onze interculturele
samenleving'

Hoe anders is onze westerse weg van leren en
ontwikkelen, via ‘eigenaarschap’ op de basisschool,
persoonlijke ontwikkelingsprogramma’s (POP) in
organisaties en de piramide van Maslow als basis
van elke opleiding, waarbij het hoogste doel een
individualistische zelfontplooiing lijkt.
Steeds meer raak ik ervan overtuigd dat dat
hoogste punt van zelfverwezenlijking een punt
van eenzaamheid is, los van anderen en los van de
aarde. En daarmee dus betekenisloos. Zou dit een
van de redenen kunnen zijn, dat zoveel mensen met
een overvolle agenda toch een doorlopende leegte
ervaren? Wat zouden we van andere culturen,
waarin niet het IK maar het WIJ centraal staat,
kunnen leren? Wat een onuitputtelijke rijkdom aan
‘leren via elkaar’ biedt onze interculturele samenleving.
Zo zou wat mij betreft boven iedere AZC én
bij iedere plaatsnaam het bord met de tekst Ukuhamba
kukubona mogen hangen.

Het leren via elkaar – in plaats van een sec individueel
proces – kwam illustratief naar voren in de
jaren dat Nelson Mandela gevangen zat op Robben
Island. Zijn relatie met zijn gevangenbewaarder
Christo Brand groeide uit tot een heimelijke
vriendschapsrelatie, waarin Mandela onder andere
het Afrikaans leerde van Christo – wat hem later
overigens zeer van pas kwam in de onderhandelingen
met president De Klerk – en op zijn beurt
stimuleerde hij Christo om te gaan studeren en een
boek te gaan schrijven. Mandela besefte, vanuit een
onlosmakelijke verbondenheid, dat alles wat zich
afspeelde op Robben Island een afspiegeling was
van de samenleving. Toepasselijk noemde hij hun
gevangen leven dan ook ‘the university of life’.

Om het leven zelf, met al zijn omstandigheden
en een gekleurd palet van verschillende mensen,
te zien als een doorlopende leerschool voor ons
allemaal is een volstrekt andere invalshoek dan ons
westers geschoolde denken, dat veelal gebaseerd is
op een individuele en cognitieve route volgens een
trapsgewijze hiërarchie. Wat prachtig, dat demissionair
minister Robbert Dijkgraaf dit mentale
beloningspatroon van ‘hoe hoger hoe beter’ wil
gaan doorbreken met een niet gelijke maar wel
gelijkwaardige waaier aan opleidingen. Want onze
wereld vraagt, met al haar complexe vraagstukken,
integrale oplossingen. En hierbij hoort een
fundamentele waardering voor ieders waardevolle
bijdrage in denken en handelen. Dan weer vanuit
kennis en wetenschap, dan weer vanuit een meer
pragmatische hoek of vanuit een totaal andere
culturele invalshoek. Ook bij leren en ontwikkelen
gaat het er dus om hoezeer we de kracht van diversiteit
gaan inzien, omarmen en inzetten. Met elkaar
en voor elkaar.

Ukuhamba kukubona! •

September/oktober 2023 | The Optimist NL