Columns

Ubuntutu

2022. Nieuwe wensen, nieuwe voornemens. Een
oud en nieuw kabinet, hopelijk met herstellend
nieuwe inzichten en daden. Oud en nieuw. Alsof
de scheidslijn van de tijd een stilstaand punt van
ervoor en erna bevat. Ubuntu, het Afrikaans mensen
wereldbeeld gaat niet uit van een stilstaand
punt, maar van ‘de stroom van ons bestaan’. Wij,
in het hier-en-nu, samen met onze voorouders – de
nog levende doden – en onze nog niet geboren
kinderen. Vanuit dit diep gewortelde bewustzijn,
dat we allen met elkaar en de aarde verbonden zijn
in verleden, heden en toekomst, is aartsbisschop
Desmond Tutu op de valreep van het oude jaar niet
van ons weggerukt, maar leeft hij middels de ‘spirit
of Ubuntu’ voort in ons. Zoals hij zelf altijd met
die innemende glimlach kon zeggen: ‘In you, in
you, in you, in you’.

De betekenis, die Tutu voor de hele wereld heeft
gehad, mag nooit verloren gaan. Hij heeft, direct
na de afschaffing van apartheid, met de Commission
of Truth and Reconciliation (CTR), wereldwijd
een uniek humanitair voorbeeld gesteld. De kern
van de Waarheidscommissie behelsde vier cruciale
stappen: de waarheid benoemen, de pijn erkennen,
vergeving vragen en daarna verzoening.

Het ‘viervoudig pad van vergeving’ werd en
wordt noodzakelijk geacht voor het herstel van de
harmonie van de samenleving, in elke gelaagdheid.
Vergeving in de vorm van restorative justice (herstelrecht)
heeft als ultieme doel om de beschadigde
relaties – familie, gemeenschap, land – op een diep
niveau te herstellen met een gezamenlijke verantwoordelijkheid.
Dat is een fundamenteel ander uitgangspunt dan
ons westers individualistische en lineaire denken
vanuit schuld, boete en exclusie.

‘We verschillen juist van elkaar om te
beseffen hoezeer we elkaar nodig hebben’

Aartsbisschop Desmond Tutu (1931 – forever)

Tutu introduceerde ook het begrip ‘eco-Ubuntu’.
Hiermee wilde hij expliciet de onlosmakelijke
humanitaire en ecologische verbondenheid benadrukken:
‘I am because we are and we are because
the planet is’. Wij mensen zijn volledig afhankelijk
van de ecosystemen die ons ondersteunen, dus is
het wezenlijk om die ecosystemen als ‘ons’ te zien,
als een systeem waarin we zijn ingebed, als een
verlengstuk van ons wezen. Wij mensen zijn een
cel in een groter organisme, een planetair lichaam
dat functioneert om het leven op aarde in stand te
houden. Een persoon zonder respect voor Ubuntu
is een kankergezwel in zijn gemeenschap. Laten wij
geen kanker op aarde zijn.’

Hoe krachtig zou het zijn als wij mensen de
‘klimaatwaarheid’ – dat het klimaat en de natuur
desastreus snelle veranderingen ondergaan door
toedoen van onszelf – durven benoemen. Als we
de vernietigende uitbuiting van dieren, planten,
en rivieren zouden erkennen. Kunnen we de aarde
gaan zien als rechtspersoon, als onderdeel van
‘ons’ en om vergeving vragen? Is er nog tijd voor
verzoening?

Gelukkig zijn er hoopvolle initiatieven gaande
om rivieren, zoals de Maas, een wettelijke rechtspositie
te geven. En langs diezelfde Maas zijn al
veertig burgemeesters bereid om al hun beleidsdoelen
concreet te verbinden aan een ‘drinkbare Maas’.
Ja, er moet nog veel water door de Maas stromen,
voordat we écht de stroom van ons bestaan ervaren,
maar we kunnen vandaag allemaal starten in
Tutu’s geest: ‘Doe iedere dag een klein beetje goed,
het zijn die kleine stukjes goeddoen bij elkaar die
de wereld zullen overspoelen’.

Maart/april 2022 | The Optimist