Columns

Morele kompas

11 februari 1990. Nelson Mandela komt vrij na bijna
27 jaar gevangenschap.

Het door de apartheid tot op het bot verdeelde, in ‘zwartwit’
denkende, Zuid-Afrika hield haar adem in. De hele
wereld keek gespannen toe. Zou de woede van de decennia
lang onderdrukte zwarte gemeenschap losbarsten?
Zou er snel na Mandela bevrijd een burgeroorlog uitbreken?
Wat zou de koers van Mandela, het ANC, het land
worden? Toen Mandela hoorde dat hij vrij zou komen
vroeg hij of hij nog een week ‘gevangen’ zou mogen blijven.
Hij nam bezinningstijd en tijd om afscheid te nemen
van zijn comrades.

‘Hoe komt het dat u de blanken niet haat?’, was één van
de eerste journalistieke vragen aan Mandela toen hij vrij
kwam en zijn koers van ‘vechter naar verzoener’ had ingezet.
Madiba antwoordde: ‘Ik heb bijna 27 jaar gevangen
gezeten. Als ik mij nu laat leiden door haat en wraak zet
ik mijzelf gevangen voor de rest van mijn leven.’
‘Hoe komt het dat u ons blanken niet haat?’ Ik stelde
dezelfde vraag op Robben Eiland aan ex-politiek gevangene
Dumisani Mwandla. Dumisani, geëmotioneerd,
wachtte even. Hij wees op een blanke man naast hem
en daarna op een groepje kinderen. ‘When we fight...
we destroy their future.’

‘Streven we met elkaar dezelfde vrijheid na?’

Stil zijn na zulke indringende wijze woorden is wellicht
de meest gepaste uiting van dankbaarheid en respect.
‘When we fight, we destroy their future’... hoe kernachtig
zou dit morele kompas voor ons allen kunnen zijn.
Voor scheidende ouders met het oog op het welzijn van
hun kinderen. Voor televisieprogramma’s, waarin hoog
‘gescoord’ wordt op het afbreken van de ander. Voor alle
politieke partijen met het oog op milieu en duurzaamheid.
Voor conflicterende bestuurs- en directieleden, die
met duurbetaalde coachingtrajecten hun ‘gelijk’ willen
uitvechten via de kantonrechter. Het zijn geen losse
incidenten. We kennen ze allemaal, in onszelf, in onze
nabije omgeving. Ons handelen is gestoeld op onze
overtuigingen en waarden. Vrijheid is één van de grootste
verworvenheden in onze samenleving. In 2020 vieren we
in ons land ‘75 jaar Vrijheid’. En hoe we vrijheid interpreteren,
daar lijken we ook weer vrij in te zijn. Maar met
al die interpretaties bij elkaar, streven we dan met elkaar
dezelfde vrijheid na?

‘It’s a long walk to freedom’ schreef Mandela. Hij bedoelde
daar niet mee dat ons hoogste streven een individuele
vrijheid is, maar juist een vrijheid voor iedereen: ‘Vrijheid
gaat niet zozeer over het loskomen van de boeien,
maar om het leven op een manier waarbij je anderen
respecteert en hun vrijheid vergroot.’
Zijn overtuiging was gestoeld op het diepgeworteld
Afrikaans mens- en wereldbesef Ubuntu. Zijn morele
kompas: ‘Ik ben omdat WIJ zijn..’

‘Zonder broederschap en solidariteit komt er van echte
vrijheid niets terecht’, stelt ook ‘onze’ Jan Terlouw. Hij
legt de nadruk op het belang van samen, niet enkel op
het interpersoonlijke vlak, maar ook onlosmakelijk in
de verbinding met onze aarde én de toekomst van onze
(achterklein)kinderen. In organisaties pleit hij ervoor
om, in elke dialoog, symbolisch ‘de toekomststoel’ mee
te nemen: ‘When we fight (lees: niet de verantwoordelijkheid
nemen), we destroy their future.’ 

Januari/ februari 2020 | The Optimist NL