Columns

Ideologisch pragmatisme

‘Hoe komt het dat u niet de weg van “blanke
vergelding” gaat inslaan?’ Het was één van de eerste
vragen, die Nelson Mandela kreeg van journalisten,
direct na zijn vrijlating in 1990. Zijn antwoord was
historisch: ‘Ik heb 27 jaar gevangen gezeten. Als ik
nu de weg van de vergelding in zou slaan, dan zet ik
mijzelf de rest van mijn leven gevangen.’
Deze zin en dit besef zou later een belangrijke
pijler worden van de door hem en Desmond Tutu
opgezette ‘waarheids- en verzoeningscommissie’.
De waarheid en erkenning van ieders pijn en de
weg naar een gemeenschappelijk herstel. In plaats
van schuld, vergelding en boete. ‘Vergeving is de
hoogste vorm van gerechtigheid’, werd de vertaalslag
van de Ubuntu-ideologie: ‘Ik ben omdat wij
zijn’. Maar was het de ideologie of het pragmatisme,
namelijk het voorkomen van burgeroorlog, dat de
doorslag gaf? In zijn boek over leiderschapslessen
schrijft Mandela een interessant hoofdstuk over
‘principes en strategie’, waarin het helder wordt dat
het volgens hem geen kwestie is van of-of, maar van
en-en; een onlosmakelijke verbondenheid tussen
waarden en de weg waarlangs. Samengevat stelde
Mandela: ‘Het gaat om principes, de rest is tactiek.’

In ons land hebben we onlangs de verkiezingsuitslag
tot ons genomen. Veel analyses zijn te volgen
in de kranten, in de huiskamers, op de tv. Hoewel
de grote items (klimaat, vluchtelingen, geopolitieke
conflicten) alleen maar mondiaal kunnen worden
opgelost, met een gemeenschappelijk mens- en
wereldbeeld, heeft ook in ons land, kijkend naar de
gefragmenteerde problemen van elke dag, het ‘ik
eerst, Nederland eerst’ gewonnen van de noodzakelijke
solidariteit. Althans, dat stellen de mensen
in mijn midden-linkse bubbel. ‘Het ontbreekt veel
partijen aan een ideologisch perspectief en dan ligt
de verheerlijking van de oude samenleving voor
de hand’ wordt veel gesteld. Maar misschien is het
juist het gemis van de vertaalslag van welke ideologie
dan ook naar de rauwe realiteit van elke dag:
‘Van ideologie kun je geen brood eten, we kunnen
geen woning kopen, we kunnen de energierekening
niet betalen, onze bestaanszekerheid staat op de
helling en de onbekende indringer moet geweerd
worden. De migrant is de schuldige.’

Inspelen op angst is van oudsher al een beproefde
politieke strategie, als daar zeer pragmatische oplossingen
als perspectief voor worden geboden. En
daar heeft de ‘linkse bubbel’ met mooie ideologieën
zoals ‘van een ik naar een wij-samenleving’ het
hoogstwaarschijnlijk laten liggen: een gebrek aan
concrete strategieën, stappen en perspectief.
Juist nu voorzie ik hoopvol dat we een tijd
ingaan, waar ‘ideologie en pragmatisme’ bij elkaar
gaan komen. Elkaar gaan voeden met een vliegwieleffect.

'Laten we elkaar de reddingsboei
toewerpen'

De zogeheten ‘burgerberaden’ zullen hierin
een cruciale rol spelen: het denken en doen verbonden!
Maar wel met een commitment aangaande de
volgende vijf pijlers van de Indaba (betrokken besluitvorming
volgens de principes van Ubuntu) om
het gefragmenteerde ‘ieder voor zich’ te doorbreken
met een ‘voor ons allen’:
• Het gemeenschappelijk en hoger doel is belangrijker
dan het individuele belang. Niet door
individuele opoffering maar met het besef van
deelgeverschap: Ik geef aan een geheel, waar ik zelf
onderdeel van ben.
• De omarming van diversiteit. Dus meerdere mensen
uit meerdere ‘bubbels’ bij elkaar.
• De kracht van de dialoog boven de macht van de
meerderheid: het recht op inspraak verbonden
met de plicht tot medeverantwoordelijkheid naar
de oplossing.
• De waarde onder de weerstand zien. Weerstand is
iets anders dan tegenstand.
• Geen fundamenteel-bezwaar-principe. Zoals gesteld
in de sociocratie. Iedereen aan boord. Dan
is inclusie: samen doen!

Zullen we deze weg van besluitvorming en uitvoering
voortaan ‘sociocratische inclusie’ noemen of
‘ideologisch pragmatisme’? Of zijn die termen te
elitair met te veel ‘vinkjes’?
Laten we het daar vooral samen over hebben en
elkaar de reddingsboei toewerpen. Voordat we allemaal
verdrinken in onze eigen bubbel.

Januari/februari 2024 | The Optimist NL