Columns

Hengsten en merries

Wij mensen zijn kuddedieren. Meaning and belonging.
Deze twee basisbehoeften zijn morele ‘ervaringen van
levensbelang’ die we van generatie op generatie hebben
geïnternaliseerd. Ondersteund door verhalen, rituelen,
codes en symbolen, wat we traditie noemen. Via onze
opvoeding, onderwijs en politieke praxis gestimuleerd
en gecorrigeerd.

Onze samenleving wordt echter steeds meer gekenmerkt
door individualisme, hedonisme en activisme. De
emancipatie van het ‘ik’, de vrije wil en keuze. Verworvenheden,
maar helaas steeds vaker vervormd: vervreemd
van de ander, los van natuur en moreel kompas.
Niet langer ‘de wet van de vader’ maar de verlangens
van het ‘onafgestemde kind in ons’ vormen de ijkmaat
van ethiek. De wereld staat in brand en wij zoeken naar
‘onszelf’ in een cultuur, waarin we wellicht beter de
traditionele samenlevingspatronen en betekeniskaders
samen kunnen herijken.

Waar zijn we nog trouw aan de universele principes,
waar zorg voor de aarde én zorg voor elkaar hand in
hand gaan? En aan fundamentele waarden, waarmee en
waardoor we elkaar wederkerig beschermen?

‘Samen hebben ze een onuitgesproken
traditiegetrouwe code’

De natuur houdt ons een spiegel voor. Kijk maar naar de
hengst. Normaliter loopt hij achter de kudde aan, maar
in crisistijd loopt hij voorop. Met zijn machogedrag en
wapperende manen lijkt hij de onbetwiste leider. Het
is echter de oudste merrie die hem, met haar snuit in
zijn vochtige achterwerk, stuurt waarheen ze hem hebben
wil. Hun kracht is de synergie van de wederkerige
afhankelijkheid. Samen hebben ze een onuitgesproken
traditiegetrouwe code. De merrie laat hem merken: ‘jij
mag voorop lopen zolang je maar gaat waarheen ik wil’.
De hengst volgt onvoorwaardelijk de code en het ritueel:
‘ik zal gaan, waarheen jij wilt als ik maar voorop mag
lopen’. Wie wie stuurt of wie vooroploopt is geen egobepaalde
keuze of zelfontplooiend doel an sich. Het gaat
om de bescherming en het voortbestaan van de kudde,
waar ieder paard deel van is en bijdraagt aan het welzijn
van allen. Zo toont de hengst opvallend zorgend gedrag
om de kudde bijeen te houden. Met oog voor de jonkies,
de ontspoorden, de dissonanten, de kwetsbaren. Veertig
procent van zijn tijd spendeert hij aan relatiebeheer, de
borging van inclusiviteit. Niet omdat hij zo ‘empathisch’
is of zich bewust is van morele, ethische grondbeginselen
maar omdat hij van nature aanvoelt dat hij hiermee
de merrie behaagt. In het behagen van de merrie vallen
altruïsme en zelfbehoud samen, omdat dat het voortbestaan
van de kudde en soort garandeert. Zou hij dit gedrag
namelijk niet laten zien, dan zou de merrie binnen
de kortste keren ontrouw aan hem zijn en kiezen voor
een andere hengst. Hij wordt verstoten; een paarden-exit.
Met zijn dood als gevolg.

Alle paarden in de kudde, soms met een kleine hiërarchische
strijd en terechtwijzing, zijn trouw aan de codes,
aan rituelen en verinnerlijkte traditie. Omdat ze zien,
ervaren en dus erop kunnen vertrouwen dat er voor hen
wordt gezorgd op existentieel niveau. Ieder individu is,
omdat de kudde kan zijn.
Dus: waar zijn de hengsten en merries in opvoeding,
onderwijs en politiek, die met verhalen, rituelen, symbolen,
voorbeeldgedrag ons bewustzijn en verantwoordelijkheidsgevoel
voeden én ons allen beschermen? Laat ze draven en vooroplopen
om ons de weg te wijzen uit de crisis. 

Januari/ februari 2021 | The Optimist NL