Columns

​Geschied en is

De meerderheid van de Nederlanders veroordeelt ons
slavernijverleden, maar nationale excuses aan aanbieden
vindt slechts minder dan de helft een goed idee. Velen
vinden dat je geen excuses kunt aanbieden voor iets wat
vorige generaties op hun geweten hebben, dat excuses
alleen waarde kunnen hebben als je zelf rechtstreeks
verantwoordelijkheid draagt voor het onrecht. Maar dan
mis je het idee dat zowel onrecht en trauma’s als privile-
ges meerdere generaties voortduren. Wij Nederlanders,
met ons intergenerationeel moralistisch calvinistische
bloed associëren excuses steevast met schuld en boete.

Ik kom deze directe associatie veel tegen: in families, in
sportverenigingen, in organisaties, in de politiek. Telkens
valt me op hoezeer de directe koppeling van excuses,
schuld en boete helaas de afstand tot de ander vergroot.
Want door de nadruk op ‘niet schuldig zijn’ te leggen
verdwijnt het zien van de pijn van de ander naar de
achtergrond. Daarom zou ik zo graag het begrip ‘excuses
aanbieden’ willen vervangen door ‘erkennen’, omdat ik
ervan overtuigd ben dat dit woord ‘erkenning’, weg van
schuld en boete, letterlijk ruimte biedt voor reflectie,
aansprakelijkheid, compassie en herstel.

Het gaat om bewustwording van doorgegeven impact
van ontmenselijking van toen. Door individuen, de staat,
de stadsbesturen, de kerk en hoe deze doorwerkt in het
heden met nog steeds veelal onbewuste gevoelens van
inferioriteit aan de ene kant en superioriteit aan de andere.

Iedere familie, organisatie of regering heeft te maken met
een erfenis met zwarte bladzijden. Regeringen, en ook
stadsbesturen, zijn rechtsopvolgers van voorgaande
regeringen en stadsbesturen en in die zin juridisch en
moreel bevoegd om historisch onrecht te herstellen.

‘Het gaat om ons gezamenlijk verleden’

Ik kijk uit naar een premier die met visie en voorbeeldgedrag
gemeenschappen met elkaar gaat verbinden. Zo zou ik het
prachtig vinden als hij of zij het initiatief neemt voor een
verzoeningscommissie, om te kijken hoe we de pijn uit
het verleden met elkaar kunnen delen en helen. Want het
is ongelooflijk belangrijk voor ons en onze volgende
generaties om te weten waarom de wereld is zoals deze
is en waarom ik hier ben. Ik ben hier omdat jullie daar waren.
Het gaat om ons gezamenlijk verleden.

Wat kunnen we hierin leren van andere voorbeelden?
Historici en onderzoekscommissies brachten de
Nederlandse betrokkenheid bij de beroving van Joodse
eigendommen in WOII aan het licht. Het werd een succes
doordat Joodse organisaties als representanten vanaf
het begin zijn betrokken bij het benoemen van het probleem,
het denken over oplossingen en het denken over excuses. Zo
kent Frankrijk sinds 2001 een wet die het slavernijverleden,
zowel de slavenhandel als de plantageslavernij, een misdrijf
tegen de menselijkheid noemt. Mijns inziens een krachtig
statement van erkenning. Maar ’s werelds krachtigste voorbeeld
van restorative justice is wellicht de Waarheids- en Verzoenings-
commissie onder leiding van aartsbisschop Desmond Tutu in Zuid-
Afrika: het vertellen van de waarheid door alle betrokkenen, het
benoemen en erkennen van de pijn, vergeving en waar mogelijk
verzoening.

Een Nederlandse waarheids- en verzoeningscommissie zou
iedereen de gelegenheid geven zijn of haar verhaal te vertellen,
ook degenen die het gevoel hebben dat hun wereld wordt
afgepakt door anderen, want ook dat heeft te maken met
breuklijnen in de Nederlandse geschiedenis.

Cruciaal is de vraag: hoe gaan we nu met elkaar om in één
en dezelfde samenleving met verschillende culturen en
geschiedenissen? Door het delen van de pijn, van iedereen
die zich achtergesteld voelt, kun je komen tot een gemeen-
schappelijke taal, tot gemeenschappelijke symbolen en rituelen.
En als we de verbinding erkennen van ons gezamenlijk verleden
– geschied en is – biedt dit ook perspectief voor onze toekomstige
generaties en kunnen we nadenken over de vraag:
‘Welke voorouders willen wij zelf zijn?’. 

Mei/juni 2021 | The Optimist NL