Columns

De STROOM

‘We leven niet in een tijdperk van verandering,
maar in een verandering van tijdperk’.

Maar wat is dan dat veranderende tijdperk?
Wetenschappers spreken over het Antropoceen:
het aardse klimaat en de atmosfeer ondervinden
onomstotelijk de gevolgen van ons menselijk gedrag.
Deze realiteit vereist een diepgaande, herijkende
bewustwording van ons allemaal met natuurlijk altijd
de existentiële vraag: word ik van buitenaf beïnvloed
of beïnvloed ik mijn omgeving? In ons westerse den-
ken zijn we al eeuwenlang sterk geneigd om, met een
eenzijdige nadruk op motivatie (wat wil ik) en talent
(wat kan ik) onze leefwereld als maakbaar te zien:
‘Yes, we can!’ Aan de invloed van omgevingsfactoren,
waar we net zo afhankelijk van zijn, hebben we een
hekel, omdat we het zien als een bedreiging van onze
autonomie en zelfbeschikking.

Zou het zo kunnen zijn, dat we daarom alle mondiale
vraagstukken, die ons dagelijks leven binnendruppelen,
zelfs binnenstromen, crises noemen in plaats van ‘kansen
om, vanuit een nieuw bewustzijn, te veranderen’? We zijn
blijkbaar gigantisch bang voor alle veranderingen: klimaat,
oorlogen, migratie... en neigen naar het behoud van het
oude. Niet voor niets dat het conservatisme, rechts-populisme
en nationalisme, kortom ‘zelfbehoud eerst’, zegevieren:
ruimte voor onszelf en grenzen dicht.

Natuurlijk ben ook ik een product van mijn westerse omgeving
en opvoeding. Zo stond ik bijvoorbeeld ooit op het punt om
met mijn gezin te emigreren naar Zuid-Afrika. Naast alle
energie en dromen had ik ook nachtmerries: als er ooit iets
desastreus met mijn kinderen zou gebeuren in dat verre
vreemde land, dan was het mijn schuld, spookte er door
mijn hoofd. Totdat ik me realiseerde: zou ik mezelf dat ook
verwijten als er iets met ze zou gebeuren als ik zou blijven
waar ik was, kortom: niet veranderen?
Het onbewuste antwoord was ‘nee’. Blijkbaar associeerde
ook ik dus verandering met angst.

'De oude Romeinen zagen het meebe-
wegen op de stroom als levenswijsheid'

Uitgerekend in Zuid-Afrika kreeg ik zo’n twintig jaar geleden
een levensles van dezelfde orde. Ik was er met een studie-
groep ‘Ubuntu Leiderschap’ en stelde, nog onbewust volgens
westers gebruik, de vraag aan eenieder om zijn of haar leer-
doel te formuleren. Mijn geliefde Afrikaanse ‘broer’ Lesley
Maboza reageerde: ‘Nobuntu, ek verstaan julle nie in Holland
nie. Julle vra altyd hoekom, ons in Afrika sê gewoon “dit
gebeur”.’ En daarmee legde hij feilloos de vinger op het verschil:
leerdoelen gaan uit van de maakbaarheid van verandering in ons
leven, terwijl het Afrikaanse denken, in de spirit van Ubuntu, de
stroom van ons bestaan omarmt en dus de omstandigheden, de
gehele context, als uitgangspunt neemt. We leerden van elkaar:
de kracht van diversiteit, dialoog en inclusieve besluitvorming in
een notendop.

Op de middelbare school leerde ik tempora mutantur et nos
mutantur in illes: tijden veranderen en wij veranderen met hen.
Interessant, dat de oude Romeinen dus ook het meebewegen
op de stroom als levenswijsheid zagen in plaats van de veran-
dering tegen te gaan. En wist je, dat het woord ‘crisis’ voort-
komt uit het (oud-)Griekse werkwoord ‘krinomai’, wat ‘onder-
scheiden en nieuwe kansen zien’ betekent?

Misschien kunnen we in het veranderend tijdperk, in plaats
vanuit angst alle crises gefragmenteerd proberen te beteu-
gelen, juist leren van onze voorouders en andere culturen.
Van de oude Grieken, de Romeinen tot het continent Afrika.
Om crises als kansen te zien naar een nieuw humanitair en
ecologische evenwicht, vanuit een diepgeworteld mens- en
wereldbeeld ‘ik ben omdat wij zijn en wij zijn omdat de aarde
is’. De weg van onlosmakelijke verbondenheid en solidariteit.
Ik denk, yes we can! 

November/december 2023 | The Optimist NL