Columns

Aansluiting

‘Ben je niet bang?’ Het is een vraag, die ik vaker
in mijn leven te horen heb gekregen. Zeker ook
ten tijde van die ene reis, weer in mijn eentje door
Zuid-Afrika trekkend. Het was 2014 en ik reed in
een verzengende hitte door de Karoo. De pracht
van het land, een oorverdovende stilte en een door
de vraag aangewakkerd onheilspellend gevoel
overvielen me met een mengeling van liefde en
angst. Wat doe ik hier, wat zoek ik hier? Creëerde
ik de vraag in mijn hersenen om met een verklarend
doel houvast te vinden in een door intuïtie
gedreven handelen en daarmee mijn onzekerheid
te kalmeren? Op onverklaarbare wijze werd ik op
mijn wenken bediend. Langs de weg, op de route
62, stond daar het bord ‘Opsoek’ met een beweg-
wijzering naar rechts.

Is dat niet hoe het werkt: onze angst groeit als
we niet weten wat we moeten doen of de onveilig
ervaren omstandigheden niet kunnen veranderen?
Hoe fijn zou het zijn als, in tijden van angst en
onzekerheid, onze menselijke neigingen ‘fight,
flight or freeze’ van buitenaf zouden worden
aangevuld met een bordje ‘opsoek... rechtsaf’. Iets
of iemand die zegt, wat je moet doen: een moreel
kompas als routewijzer.

We leven in een wankele wereld met zorgwekkende
thema’s: polarisatie, vreemdelingenhaat, oorlogen,
pandemieën en klimaatangst. Oude oplossingspatro-
nen vanuit onze westerse, individualistische overtui-
gingen en motivatietheorie ‘yes, we can’ lijken voor
velen niet meer te werken en leiden tot afvallers bij
de neoliberale stoelendans, die we uit angst voor
verlies van zelfbehoud maar blijven spelen. Maar in
die onderstroom van dreigende afvallers missen grote
groepen de aansluiting in de samenleving en zoeken
steeds meer mensen en partijen naar nieuwe verbin-
dingen, nieuwe geloven, (complot)theorieën en pers-
pectieven. Deze ‘afgesplitstheden’ leiden tot een pola-
riserend ‘erbij horen of niet erbij horen’ en we hebben
geen grotere angst dan er niet bij te horen. Vanuit die
angst kan destructief, vechtend gedrag ontstaan: over-
last op straat in kansarme wijken, complottheorieën op
internet of in de politiek, voetbalrellen, depressieve
jongeren bij de GGZ, de opkomst van extremisme en
intolerantie. Ik ben het hartgrondig eens met wijlen
aartsbisschop Desmond Tutu: destructief gedrag moet
gestopt worden en wie erbij staat en niets doet is mede-
plichtig aan het destructieve gedrag. Zo zal ook minister
Kaag denken als ze oproept om openlijk op te staan tegen
het rechtsextremisme. En zo zullen gemeenten denken als
ze straatcoaches inzetten tegen overlast door sommige
groepen vluchtelingen of ‘hangjongeren’.

'We hebben allemaal een fundamentele
behoefte om erbij te horen'

Maar als we het over zorg en angst hebben, dan vrees ik
dat we te vaak beleid en uitvoering inzetten op het repa-
reren van ‘kortsluitingen’ in plaats van in een veel eerder
stadium de soms wanhopige roep om ‘aansluiting’ serieus
te nemen. We zijn allemaal mens en medemens en hebben
allemaal een fundamentele behoefte om erbij te horen en van
betekenis te zijn.

In maart zijn er weer (provinciale) verkiezingen. Het is mijn
oproep aan elke partij: luister naar de angstige stemmen
die zich niet gehoord voelen. Het gaat er mijns inziens
niet om om polarisatie en kortsluitingen tégen te gaan,
maar om samen naar aansluitingen te zoeken. Want bij
het bezweren van elke crisis hebben we solidariteit nodig.

Opsoek? Ga dan nu maar linksaf...

Maart/ april 2023 | The Optimist NL