Blog

Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd | 6/27: Broederschap en Muziek

"Politics can be strenghtened by music, but music has a potency that defies politics" 

(Nelson Mandela)

In mijn 4e blog beschreef ik al een deel van mijn ontmoeting met Dumisani Mwandla, ex-politiek gevangene en medegevangene van Nelson Mandela, op Robben Eiland in Zuid-Afrika.

Na mijn vraag ‘Hoe is het mogelijk, dat je mij als witte Nederlandse vrouw, afstammeling van ‘die Boere’ niet haat?’ vroeg ik hem: ‘Hoe hebben jullie al die jaren gevangenschap overleefd?’. Ik stelde de vraag niet alleen aan Dumisani Mwandla, maar ook nog aan elf andere ex-gevangenen die ik gesproken heb. Unaniem, zonder aarzelen, was hun antwoord: ‘Brotherhood and music’. Broederschap en muziek! Dat samen muziek maken en broederschap onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn is me in al die jaren op Robben Eiland ook meer dan duidelijk geworden. Hoe? Natuurlijk kennen wij Nelson Mandela als grote bekende van Robben Eiland.

Veel minder bekend is Robert Sobukwe. Robert Sobukwe, professor in de ‘communicatiewetenschappen, was een geleerd en geletterd man. Hij werd in 1957 gevangen gezet met het predicaat: terrorist en staatgevaarlijk. Anders dan andere gevangenen kreeg hij een aparte ‘behandeling’: hij kreeg veel meer materiele privileges. Zo kreeg hij een eigen huisje op het eiland, met een eigen woon- en slaapkamer, keukentje, wc en douche. Maar...hem werd volledige sociale isolatie opgelegd. Hij mocht met niemand, geen enkel mens, contact hebben. Zelfs zijn gevangenbewaker kreeg een gevangenbewaker. Zodat gevangenbewaker nummer 1 niet in de menselijke verleiding kwam om op welke wijze dan ook met hem te communiceren. Robert Sobukwe is jong gek en ziek geworden en overleden. Zo kunnen mensen dus beter onder erbarmelijke omstandigheden overleven als ze broederschap ervaren en samen muziek kunnen maken.

De reactie van de gevangenen op Robben Eiland én het verhaal over Robert Sobukwe staan niet op zichzelf. Wetenschappelijk onderzoek geeft al jaren aan: ‘Door zelf muziek te maken wordt het intelligentiequotiënt van kinderen verhoogd en vooral het abstractievermogen en het analytisch denken sterk verbeterd. Het gezamenlijk musiceren versterkt daarbij het groepsgevoel en de discipline, evenals de sociale en emotionele vaardigheden, waaronder empathie.

We leven in een tijd, waarin álle grote maatschappelijke vraagstukken alleen maar op te lossen zijn met solidariteit, met broederschap. We staren ons, vanuit het diepgewortelde neo-liberale denken met het ‘IK’ voorop, nog te vaak blind op ‘gefragmenteerde crises’, zoals eenzaamheid onder jongeren en ouderen, woningcrisis, stikstofcrisis, arbeidstekorten, standpunten in oorlogssituaties en last but not least het klimaat! Fundamenteler is onze ‘solidariteitscrisis’ vanuit angst voor verlies van identiteit, geld, banen, woningen, kortom: bezit. En veel politieke partijen, hoofdzakelijk de rechtse, spelen precies populistisch in op deze angst. Welke rol kan ‘kunst en cultuur’, en specifiek muziek, hierin spelen? Zoals hierboven al vermeld draagt het gezamenlijk musiceren bij aan het groepsgevoel (erbij horen, als één van de menselijke basisbehoeften), de discipline en de sociale en emotionele vaardigheden. Mijns inziens precies de eigenschappen, die we nu zó hard nodig hebben in onze samenleving.

Het is interessant om te kijken naar de partijprogramma’s en hoe het belang van ‘kunst en cultuur’ hierin wordt beleefd en beschreven. Zo ligt bij Bij1 en GroenLinks het belang om de Code Diversiteit en Inclusie vast te leggen, waarbij ook Nederlanders met een migratieachtergrond kansen krijgen. De PartijvandeArbeid wil graag een Fair Practice Code, zodat de toegang voor iedereen mogelijk is. Bij de meeste partijen draait het echter om geld en subsidies. De VVD, de CU, het CDA en de SGP zetten allen in op ‘bescherming van de Nederlandse cultuur’ en benoemen dus niet de meerwaarde van kunst en cultuur als diepgaande betekenis in verbinding, broederschap en solidariteit op nationaal én internationaal niveau. Wel noemt de PvdA het maatschappelijk belang van kunst en cultuur. En de PvdD wil wel graag de verbinding leggen met meerdere maatschappelijke netwerken, raden en instanties uit het culturele domein om mee te denken over de uitdagingen in onze maatschappij. Opvallend dichterbij de spirit van Ubuntu is dat D66 ‘kunst en cultuur’ ziet als fundament van onze beschaving, als een innerlijke noodzaak en als aanjager van individuele en maatschappelijke ontwikkeling. Ook VOLT heeft het over deze intrinsieke motivatie en wil dat de overheid ‘beschermt wat waardevol is, maar niet direct economisch rendabel’.

Afgelopen zondag zagen we in Buitenhof dirigent Jaap van Zweden. Zeer betrokken vertelde hij over het West-Eastern Divan Orchestra onder leiding van Daniel Barenboim. Een orkest, waarin Israëli, Palestijnen, Joden, Christenen, Islamieten, ongelovigen en inter- gelovigen samen spelen in het orkest en de wereld rond reizen met hun optredens. Luister en geniet.

Hier zijn geen contracten voor nodig inzake Code Diversiteit en Inclusie of het beschermen van nationale cultuur. Dit is het ervaren van bezieling, dit ís ‘diversiteit & Inclusie’ door het samen te dóen! Een intrinsieke drive en noodzaak om te verbinden en verbroederen. Gelukkig zien we meer en meer initiatieven, zoals Playing For Change. Ze worden veelvuldig gedeeld in de social media. Blijkbaar hebben we als mensen, juist in deze tijd van polarisatie, eenzaamheid en gruwelijke oorlogen, ontzettend veel behoefte aan muziek als verbindende medemenselijkheid:  brotherhood and music .

De Amerikaanse, Zwitsers-joodse componist en filosoof Ernst Bloch (1880) verwoordde: ‘Muziek is voor alle mensen, ongeacht tijd of plaats, een grote inspiratiebron. Muziek heeft nog meer meer dan andere kunstvormen de mogelijkheid om door te dringen tot dat wat nog volstrekt woordloos is. Ze verruimt niet alleen onze ervaring en ons gevoelsleven, maar ook onze menselijkheid, omdat ze als het ware het dichtst op de duistere kern van het ‘wie’ kan kruipen. We hebben als mens de beschikking over alle kleuren en tonen. Het zou jammer zijn als we afhankelijk waren van maar één kleur of toon, op een trede blijven staan. Een trap is ervoor om te beklimmen. Elke trede is onze trede als we hem kunnen betreden.’

Hoe mooi zou het zijn als we in Nederland één orkest zouden krijgen van politici uit alle partijen. Ziet u het al voor u: ‘we are the world’ en ‘imagine’ vertolkend. Samen spelend, met discipline, empathie en broederschap. Ervaringsgerich en tegelijkertijd een stimulerend voorbeeld zijn voor ons als burgers, niet in de laatste plaats de kinderen op school: The Political Oneness Orchestra. En voor Pieter Omtzigt: Het Politieke Eenheid Orkest.

Nog even spannend wie de dirigent wordt, maar als ik eerlijk ben heb ik voor sommige partij-afgevaardigden toch wel even een plek als ‘tweede viool’ in gedachten.

Tot morgen!