Blog

Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd | 5/27: Medeverantwoordelijkheid

Eind 1993 stonden de vier minderjarige moordenaars van de Amerikaanse rechtenstudente Amy Biehl terecht bij de Waarheids- en Verzoeningscommissie in Zuid-Afrika, onder leiding van Desmond Tutu. De ouders van Amy, Linda en Peter Biehl, namen een opvallend standpunt in. Ze vroegen, ondanks hun eigen intense verdriet, om vergeving voor de vier jongens met de woorden: ‘Het zijn niet deze vier kinderen die ons kind hebben vermoord, maar het hele apartheidssysteem, waar iedereen in de wereld al decennia lang medeverantwoordelijk voor was. Desmond Tutu reageerde geëmotioneerd: ‘Wat de Biehls hier laten zien is ‘real Ubuntu’: to see beyond beyond beyond. Hij doelde daar op de driekwart eeuw mensonterende situatie, waarin zwarte mensen in Zuid-Afrika hebben moeten leven en de medeverantwoordelijkheid van de wereld hierin. Geweld is nooit goed te praten, er is nooit een excuus voor het gebruik van geweld: de vier jongens kregen vier jaar gevangenis straf en een indrukwekkend onderbouwde amnestie. In de komende dagen zal ik hier nog dieper op ingaan.  

Een fundamenteel uitgangspunt in de spirit van Ubuntu is: ‘Als je getuige bent van onrecht en je stelt je neutraal op, dan ben je medeplichtig aan het onrecht’. De hele internationale gemeenschap is, en niet alleen de laatste drie weken, al bijna 80 jaar getuige en dus medeverantwoordelijk voor de oneindige ‘cirkel van wraak’ in het Midden-Oosten. Twee getraumatiseerde volken moeten geholpen worden om, met de woorden van Joris Luyendijk te spreken: ‘het onmenselijke met het onmenselijke te bestrijden’ te stoppen.  

Rob Jetten sprak als één van de eerste Nederlandse politici de gedurfde woorden: ‘er is geen hiërarchie in leed’ en nam van begin af aan een tweeledige grondhouding aan: zowel oog voor de één als voor de ander. Onze demissionaire premier sprak zich allereerst onvoorwaardelijk uit ‘voor Israël’, voor zijn vriend Bibi. Mandela heeft altijd de situatie in Israël en Palestina ‘apartheid’ genoemd: Zo lang Palestina én Israël niet vrij zijn kunnen wij niet vrij zijn. Wij, in Nederland, hebben dit nooit hardop ‘mogen’ zeggen. Een historische kwetsbaarheid, die we allemaal kennen. Maar de oorlogen, zowel in Oekraïne als in het Midden-Oosten denderen onze huiskamers binnen en leiden tot heftig geëmotioneerde discussies en demonstraties. Ook met een dreigende polarisatie en onveiligheid voor kinderen: Joodse kinderen die niet naar school durven of Islamitische kinderen die voor terrorist worden aangezien. Vreselijk.

Hoe hard hebben we verbindende voorbeelden van politici nodig, die onze medemenselijkheid borgen. Wat ontroerend mooi, waardevol en hoopvol in dat licht, het voorbeeld in Buitenhof zondagochtend: Awraha Soetendorp en Shanier Madhar, die al jarenlang verbindende dialogen in Nederland organiseren en die elkaar de hand reikten, elkaar zelfs omhelsden. Ze spraken niet alleen over de noodzaak van de dialoog, maar hun beider overtuigingen, kwam uit hun poriën. Non verbale communicatie zegt soms meer dan duizend woorden. Wat een verschil met de holle woorden van Dilan Yezilgöz erna. Ze zei met woorden hoe belangrijk ‘verbinding en dialoog’ is, maar haar houding en gezichtsuitdrukking straalden het tegenovergestelde uit.

Hulde voor onze burgemeester FemkeHalsema, die zeer zorgvuldig oog heeft voor de veiligheid van ál haar burgers in Amsterdam. Ze kon niet rechtstreeks antwoorden op de vraag: ‘Wat vindt u van het feit dat Nederland zich onthouden heeft van stemming tijdens de oproep van de VN tot een staakt-het-vuren om humanitaire redenen? Een oproep, die met meer dan klem ook wordt gedaan aan alle regeringspartijen door ALLE hulpverlenende organisaties, zoals Arsten zonder grenzen, War Child, Oxfam Novib, het Rode Kruis etc. Hier is sprake van een humanitaire ramp, die zijn weerga niet kent. Femke Halsema antwoordde: ‘De terreuraanslag van Hamas moet absoluut veroordeeld worden. Maar als mensenrechten op de Westbank of in Gaza geschonden worden, moet je geen ja maar zeggen. Het humanitair recht overeind houden is het aller belangrijkste, ook in Gaza. Aldus burgemeester Halsema in Buitenhof. En op de vraag ‘wat vindt u van het feit dat Nederland zich onthouden heeft van stemming tijdens de oproep van de VN tot een staakt-het-vuren om humanitaire redenen zei ze: ‘Laat ik hier maar geen antwoord op geven’. Haar voelbare schaamte was groot. ‘Laten we ons niet laten verleiden tot onmenselijkheid’..... Er staat teveel op het spel. Niet alleen voor Israël en de Palestijnen, ook voor Joodse landgenoten die gezien de Europese geschiedenis alle recht hebben hun leven niet aan anderen toe te vertrouwen en voor islamitische landgenoten die in Nederland structureel als tweedehands burgers worden behandeld.

Enkele dagen geleden hebben Sjoerd Sjoerdsma van D66 en Kati Piri van GL/PvdA in de Tweede Kamer een motie ingediend om in EU verband te pleiten voor een staakt-het-vuren en een onmiddellijke levering van schoon drinkwater, brandstof en medische hulpmiddelen aan UNRWA. Door het missen van de regel ‘Israël heeft het recht zich te verdedigen’ heeft de motie het niet gehaald. Partijen die tégen stemden waren: VVD, PVV, CU, FvD, BBB, SGP, GroepVanHaga en JA21. Opnieuw denk ik aan de woorden van Joris Luyendijk: ontmenselijking met ontmenselijking bestrijden moet onmiddellijk stoppen. Dat noemen bovengenoemde partijen: het recht om je ‘proportioneel’ te verdedigen?

De oproep van de VN en alle humanitaire hulpverleningsorganisaties negerend heeft Nederland zich van stemming onthouden. ‘Negeer de zuigkracht om een standpunt in te nemen’ lijkt het onuitgesproken advies. Wat ben ik blij, dat politici als Sjoerd Sjoerdsma en Kati Piri bestaan! Die het lef hebben om een gerichte poging te doen om de ontmenselijking te stoppen. In de geest van wijlen Aartsbisschop Desmond Tutu: ‘Als je getuige bent van onrecht en je stelt je neutraal op, dan ben je medeplichtig aan het onrecht’. Het was geen oproep van om te kiezen voor de één of voor de ander.  Maar een welgemeende oproep to turn down the heat, voor het gif van de als boosheid vermomde onmacht overslaat. Allereerst een oproep tot humanitaire hulp voor duizenden onschuldige burgers. En dat, terwijl er geen twijfel meer is: Internationaal strafrecht docent De Hoon spreekt zich uit: ‘het opzettelijk belemmeren van humanitaire hulp is een oorlogsmisdaad. En ook  het Internationaal strafhof in Den Haag spreekt van een schending van het internationaal recht.

En de hele internationale gemeenschap is getuige, wij ook. Ik hoop dat u 22 november gaat stemmen op een partij die ‘menselijkheid’ voor alles hoog in het vaandel heeft staan en zich daar ook sterk voor maakt. Vanuit een altijd geldende morele en juridische medeverantwoordelijkheid. 

Tot morgen.