Blog
Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd | 4/27: Het Grotere Belang
Ongeveer 24 jaar geleden kwam ik voor het eerst in Zuid-Afrika. Naast het reizen liet een cruciale vraag mij niet los: ‘Hoe is het mogelijk dat een man 27 jaar, psychisch en fysiek gefolterd, gevangen heeft gezeten en er zonder wraak is uit gekomen. ‘Toen een journalist het hem de dag van vrijlating vroeg antwoordde Nelson Mandela: “Ik heb 27 jaar gevangen gezeten. Als ik nu de weg van wraak en vergelding insla zet ik mijzelf de rest van mijn leven gevangen...”
(Met wie in de wereld zou u Mandela nu graag willen laten praten?)
Ik heb nooit de eer gehad om Nelson Mandela zelf te ontmoeten en te spreken. Wel, via nauw contact met zijn gevangen bewaker Christo Brand, heb ik op indringende en persoonlijke wijze kennis mogen maken met elf mede ex-politiek gevangenen op Robben Eiland. Eén van hen was Dumisani Mwandla. Hem stelde ik de vraag: ‘Hoe is het mogelijk dat jij mij, als witte Nederlandse vrouw, niet haat?’ Dumisani dacht na en wees op een witte man naast hem en daarna op een groepje kinderen, gemêleerd van kleur, en sprak de woorden, die ik nooit meer zal vergeten: ‘When we fight....we destroy their future’. ‘Als wij vechten ruïneren we hun toekomst’. Ik was diep onder de indruk van zijn ego-overstijgende grondhouding. En zijn woorden stonden niet op zich. Dumisani vertelde me, dat hij deze overtuiging ten diepste kon voelen omdat hij was opgegroeid met Ubuntu: het belang van de gemeenschap is belangrijker dan het individuele belang en dus ook de individuele gekrenktheid. Daarbij gaat het niet alleen om de gemeenschap zelf, maar de gemeenschap is ook altijd weer onderdeel van een groter geheel en onderdeel van dat grotere geheel zijn ook de volgende generaties, de kinderen.
De spirit van Ubuntu zouden we kunnen omschrijven als commonisme (juist niet te verwarren met communisme), zoals filosoof Thijs Lijster zo mooi beschrijft. Ik dacht aan alle vechtscheidingen, die ik uit het verleden kende in mijn praktijk als gezinstherapeute of in mijn nabije omgeving. Hoe moeilijk is het al op relationeel- en gezinsniveau om de kinderen niet de dupe te laten zijn van de vechtscheiding? Konden alle ouders, ex-partners, maar tegen elkaar zeggen: ‘When we fight, we destroy their future’.
Maar ik denk ook aan alle debatten, die we zeker de laatste jaren op de tv en via andere media hebben gezien. Wat een ongelooflijke ordinaire, schofferende en op de persoon gespeelde ‘gevechten’ hebben we gezien. Tot aan alle dreigementen op X toe. Voor het persoonlijk gewin of op zo’n strijdbare manier de belangen behartigend van de eigen achterban, dat alle vormen van respect en solidariteit waren verdwenen. Wij burgers, ook kinderen, hebben taferelen van omgangsvormen gezien, die beschamend waren. Van liegen tot vergaand beledigen. Of zoals RobWijnberg van De Correspondent onlangs zo treffend formuleerde: Ook de journalistiek heeft een verschuiving gemaakt van ‘kritisch op de inhoud’ naar ‘cynisch op de persoon’. Hoe politici met en over elkaar spreken, hoe politici over bepaalde bevolkingsgroepen spreken, dat lijkt een bijna onmenselijk dieptepunt bereikt te hebben. Ik zie een ziekmakende doorgeschoten vorm van het ‘eigen belang, het ik, de eigen achterban voorop’. De geleidende schaal van assertiviteit naar agressie. En juist dit voorbeeldgedrag van veel politici werkt polarisatie in de hand: burgers doen niet wat jij zegt, burgers doen wat jij doet.
In de nacht van 1 april 2022 stond Sigrid Kaag voor een duivels dilemma toen ze tegen toenmalig premier Mark Rutte en coalitiegenoot zei: ‘Hier scheiden onze wegen’. Zou het bij uitstek een teken van nieuw leiderschap zijn geweest, staan voor je waarden en principes? Of was het uiteindelijk haar weg vanuit een andere waarde, verantwoordelijkheid om mee te blijven regeren en daarmee een sociaal democratische invloed te kunnen blijven hebben op het beleid, in het belang van ons burgers? Waren we maar wat meer meegenomen in de ‘integriteit der afwegingen’. Wat hebben we voorbeelden nodig van integriteit in het zoeken naar wegen in het belang van de burgers (‘when we fight we destroy their future’). Dan weer door op zoek te gaan naar consensus, dan weer door openlijk afstand te doen van destructief gedrag.
Samenwerken kan in ons westers denken al gauw leiden tot weerstand: angst voor het verlies van eigenheid of autonomie. Als vergaande samenwerking leidt tot fusie dan komen er allerlei krachten los: wie is de bovenliggende partij, wie bepaalt en wie moet zich voegen? We zien het primair bij nieuw samengestelde gezinnen, maar zeker herkenbaar bij fusies tussen organisaties: is er sprake van overname? Ook bij ‘integratie’ denken we al snel in termen van: ‘ze’ moeten wel dankbaar zijn en zich zo snel mogelijk aanpassen, kortom: assimilatie in plaats van integratie.
Hier wil ik graag het samengaan van GroenLinks met de een groot compliment geven. Niet in de laatste plaats aan Jesse Klaver en Attje Kuiken. De weg waarlangs was en is soms niet gemakkelijk, alle menselijke vragen, weerstanden en angst voor identiteitsverlies bij ieders achterban kwamen en komen langs. En toch...is het ze gelukt in het belang van wat zij nodig achten voor de samenleving, om samen te gaan. Het landsbelang boven het partijbelang boven het individuele belang. Ongetwijfeld ook een strategische stap, maar meestal zijn er diverse strategieën wenselijk om de waarden en principes te borgen. Ik hoop dat we in de komende weken meer voorbeelden van leiders en partijen zien met de openlijk terugkerende houding, met het grotere belang, van ons burgers én onze volgende generaties, voor ogen: ‘When we fight, we destroy their future’
Tot morgen!
