Blog

Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd | 3/27: Diversiteit & Inclusie

Nelson Mandela zat 27 jaar van zijn leven gevangen met als missie: een raciale inclusieve democratie

Sawubona...Sikhona!

Het is in de Zulu-begroeting waar je het hart van Ubuntu meteen ervaart.  

Sikhona betekent letterlijk: ‘Ik zie jou’. En het antwoord is dan: ‘Sikhona’: Hier ben ik’. Hoe existentieel is deze begroeting! Het begint bij het zien van de ander, niet het jezelf voorstellen of profileren. Zo mooi, want pas als we ons gezien en gehoord voelen, kunnen we bestaan. Dan horen we erbij en kunnen we van betekenis zijn. Meaning and belonging.

Maar als we zeggen ‘ik zie jou, wat zie ik dan? En wat laat jij zien? Zie ik gender, huidskleur, levensovertuiging, eq/iq, migratie achtergrond, leeftijdsfase, leerstijl, seksuele voorkeur, sociale klasse, familiegeschiedenis of anderszins? 

Wat zie ik, wat laat jij zien, wat is er op de voorgrond, wat op de achtergrond? Wat is situationeel de onuitgesproken gedragscode om te laten zien of juist niet? Wanneer houden we een aspect van ons meervoudige levensverhaal achter? En houden we dit dan achter uit privacyoverwegingen, uit respect of uit angst? 

Vriend en zeer gewaardeerde filosoof Professor Mogobe Ramose uit Zuid-Afrika leerde me, dat Sawubona eigenlijk betekent: Wij zien jullie. Hij bedoelde daarmee, dat in ons leven altijd onze voorouders met oude waarden, de nog levende doden, bij ons zijn. Inclusief onze nog niet geboren kinderen, de toekomstige generaties. Dit impliceert, dat wij mensen, in het hier en nu, ook altijd onze geschiedenis én de toekomst meedragen: de stroom van ons bestaan. 

Naast ons humanitaire welzijn kan er toch niets wezenlijker zijn dan toekomst van onze aarde als we denken aan de toekomst van onze (klein)kinderen? Afgelopen donderdag bood @RobJetten het Klimaatkoffertje aan in de Tweede Kamer. @D66 heeft het klimaat terecht torenhoog op de agenda staan van de Verkiezingen: Wij zijn omdat de aarde is. Kunnen we ons realiseren dat Nederland over enkele decennia voor een groot deel onder water komt te staan en dat we dit als mensheid zelf hebben veroorzaakt?

Sawubona: ik zie jou. Maar zien we onze planeet? Of moeten we de natuurrechten in de wet vastleggen, waar Jessica den Outer in haar onderzoek en boek ‘rechten voor de natuur’ zo voor pleit. Een opgelegde wet, omdat we het met ons ‘zelfbeschikkingsrecht’ en egocentrisch consumerend gedrag niet samen eens worden. 

Een prachtig symbool, zeer concreet, en volledig in de geest van Ubuntu kan het inzetten van de ToekomstStoel bij iedere vergadering of ander besluitvormingsproces zijn. Op de ToekomstStoel, naar het idee van Jan Terlouw uit zijn boek: Het Hebzuchtgas, zitten onze nog niet geborenen. Op die stoel mag dus geen persoon plaatsnemen. Bij iedere besluitvorming worden de nog niet geborenen, onze achterkleinkinderen, gevraagd om mee te doen in de dialoog omtrent het klimaat en andere fundamentele toekomstitems. De ToekomstStoel ‘floreert’ al in menig Bestuurskamer of Raadszaal en zou m.i. een ‘zetel’ mogen zijn in de Tweede Kamer. Onlangs is de ToekomstStoel ook aangeboden aan de Raad van de SER. Bij Kim Putters in goede handen lijkt me.

Terugkomend op de begroeting ‘Sawubona’: ieder mens heeft een meervoudig levensverhaal en alle ‘gelaagdheden’ in ons zelf beïnvloeden en kleuren elkaar, net zoals wij elkaar kleuren en beïnvloeden in onze ontmoeting. Die wederkerige beïnvloeding is precies wat er gebeurt tussen ons: ik ben omdat wij zijn. Hoe wezenlijk is het om tot ons door te laten dringen, dat als we de ander menen te ‘zien’, dat we de tijd nemen om te kijken, te luisteren, te vragen en vooral de ander de ruimte geven om zijn of haar verhaal te doen. Ik leerde in al die jaren, dat ik in Zuid-Afrika was: ‘Dit gaan om die aarde wat tussen ons lê saam te ontdek’. Het is deze tussenruimte, die ik in conversaties, gesprekken, talk shows en debatten vaak mis. Na iedere minuut van dialoog zou in feite een minuut stilte, voor bezinning, mogelijk moeten zijn.

Er wordt in de samenleving en natuurlijk ook in de politiek veel gesproken over het belang van ‘diversiteit & inclusie’, maar soms bekruipt me het gevoel dat het eerder een ‘last’ is, die moet worden opgelost (met een groepsfoto met mensen 'van kleur') dan dat we daadwerkelijk de kracht en rijkdom van diversiteit omarmen. Allereerst, voordat we de betekenis en complexiteit van ‘diversiteit & inclusie’ in de samenleving kunnen begrijpen, moeten  we, denk ik, stilstaan en ons bewust worden van de ‘diversiteit’ in onszelf, met al onze gelaagdheden ín onszelf en de wisselwerkingen daartussen én de wisselwerking met onze ontmoetingen met de ander. En, hoe inclusief mogen we zelf zijn? Veroordelen we zelf ook elementen in onszelf of voelen we ‘niet toegestane delen’ door de blik van de ander? En precies dit is wat er, soms subtiel soms grof, de hele dag gebeurt in organisaties, partijen, gemeenten, families. Op het bestrijden van ‘institutioneel racisme en discriminatie’ ligt, gelukkig, momenteel veel nadruk, hoewel nog lang niet genoeg. Maar willen we echt naar een WIJ-samenleving, waarin we elkaar ‘zien’, erkennen en respecteren dan vereist dat oprechte betrokkenheid en empathie, die veel verder reikt dan het zien van gender of huidskleur: Het pad van de gedeelde menselijkheid.

Eén van de partijen die zich opvallend inzet voor ‘diversiteit & inclusie’ in de breedste en diepste zin van het woord is D66. Zo vecht Mpanzu Bamenga, die bij de komende verkiezingen als 9e op de lijst staat, al jaren met altijd begrip en oog voor ‘de ander’ en in een respectvolle inclusieve dialoog, tegen discriminatie en voor een rechtvaardige gelijkwaardige en inclusieve samenleving. Hij is de man, die zich jarenlang heeft ingezet tegen ‘etnisch profileren’ bij grenscontroles door de Marechaussee. Het bijzondere was: mét de Marechaussee. Het Hoger Gerechtshof stelde hem  begin dit jaar, met een wereldwijd historische uitspraak, in het gelijk. Ook is hij de man, die in de geest van ‘Sawubona’ als leiderschapsleidraad hanteert: zie de ander, stimuleer het talent in de ander, help obstakels uit de weg ruimen, geef hem/haar het podium. Dit is wat hij doet en ik ben meer dan blij dat hij ook één van onze inspirerende docenten is aan de Opleiding ‘Ubuntu, Leiderschap en Burgerschap aan de ISvW. Zijn motto voor de komende verkiezingen is: “Een stem geven aan mensen, die anders niet gehoord worden”. Ik hoop, dat Mpanzu Bamenga veel stemmen krijgt.

D66 mag wel gezien worden als een van dé partijen die met daadkracht staat voor de omarming van de ‘kracht van diversiteit’. In een verkiezingstijd, waarin het lijkt te gaan scoren om ‘migranten te weren’ durft D66 zich uit te spreken om migranten niet alleen als ‘vluchtelingen die menswaardig moeten worden opgevangen’ (laat staan grenzen dicht) te zien, maar als erbij horende gelijkwaardige medemensen, die met hun talenten en waarden een grote betekenis kunnen hebben, ook op de arbeidsmarkt, in onze samenleving. Zo zet D66 zich met klem in voor elke minderheidsgroepering, die zich gediscrimineerd voelt of onderdrukt wordt. Van de LHBTQI-gemeenschap tot het afschaffen van de hiërarchie in het onderwijs door Robbert Dijkgraaf : ‘we moeten meer naar een waaier van kennis en betekenis’. Die waaier van deskundige diversiteit die bijvoorbeeld, achteraf gezien, zó nodig was geweest in het adviesorgaan OMT ten tijde van de Coronacrisis. De visie en overtuiging van een diverse, rechtvaardige en inclusieve samenleving is: ieder mens hoort erbij, we hebben iedereen nodig, we laten niemand vallen. Deze overtuiging past in de spirit of Ubuntu: ik ben omdat wij zijn, omdat de aarde is. Maar, zoals al eerder gezegd, diversiteit en inclusie stoppen onmogelijk bij landsgrenzen. Als we uitzoomen en met een integrale mondiale blik kijken dan beseffen we onze onlosmakelijke verbinding met moeder aarde, in humanitair en ecologisch opzicht. De partij die staat voor ál het leven, dieren, planten, mensen én met een meer dan grote bezorgdheid inzake onze biodiversiteit dan is het de Partij van de Dieren. 

Ik noemde eerder al het gevaar van 26 partijen, dat, vanuit een gefragmenteerde achterban met ieders eigen belang voorop, iedere partij zijn/haar speerpunten heeft. Terwijl in de gedachte van Ubuntu het gaat om de ‘samenhang der speerpunten’ te zien. Speciaal wil ik hier daarom Imane Nadif van GroenLinks PvdA/GL noemen. Zij verbindt diversiteit, inclusie, externe relaties en duurzaamheid in één. Ik gun haar veel stemmen. M.i. is zij een wijze, idealistische belofte voor ons land!

En, om met de wijsheid van Tjeenk Willink de uitdrukking ‘Groot denken, klein doen’ te spreken, ontkomen we dus niet aan het besef dat we als Nederland verbonden zijn met alle andere landen in de wereld en dat een sterk Europa (laten we hopen een Europa dat zich inzet voor een rechtvaardige, inclusieve en duurzame wereld) een eerste vereiste is om invloed te kunnen hebben op alle issues, die een mondiale aanpak vereisen. Samenwerken in Europa, vanuit een contextuele visie, heeft Volt heel sterk. Volt, een partij die in de geest van Ubuntu het vermogen heeft om over grenzen heen te kijken en verbanden te zien. ‘To see beyond beyond beyond’ zou Desmond Tutu zeggen.

Een wij-cultuur houdt niet op bij nationale grenzen, dat zou nationalisme zijn. ‘Wij Nederland first’ is dezelfde neoliberale gedachte als ‘Ik eerst’, desnoods ten koste van ‘de ander’. Een nationalistisch gedachtegoed lijkt verbindend is uítsluitend: wij kunnen bestaan zonder de ander, desnoods ten koste van de ander. Wanneer beginnen we te beseffen, dat ons heden en verleden van neoliberalisme en kolonialisme, voor een groot deel is gebouwd op uitbuiting van andere landen én van de aarde en dat dat vanuit dezelfde overtuiging was en is? Ik denk nu aan de woorden van Mpho Tutu van Furth: ‘Niet erkende, begraven pijn sterft nooit’. Mensen en aarde, die uitgebuit zijn....zullen ooit reageren. Omdat een natuurkundige wetmatigheid geldt voor alle relaties, soms op korte soms op lange termijn: ‘Waar één wint, verliezen beiden’.

Als we ons als samenleving niet inzetten om ‘iedereen aan boord’ op een gelijkwaardige manier te zien zullen er mensen en groeperingen zijn die in een ‘onderstroom’ terecht komen. De onderstroom zal zich ook weer gaan groeperen: een gezamenlijk verzet tegen de  gevestigde orde, een gezamenlijke noodkreet aan de gevestigde orde. Dit kan zich uiten in het oprichten van een nieuwe, eigen politieke partij, zie Bij1, BBB, NSC, Denk tot aan dat we maar liefst met 26 partijen de Verkiezingen ingaan. Natuurlijk hebben we bij lange na geen 26 ideologieën, maar veel partijen vertegenwoordigen gefragmenteerde groeperingen die zich lange tijd niet gezien en gehoord hebben gevoeld. Enerzijds wat mooi, dat we in democratisch land leven, waarin we allemaal onze stem mogen laten horen en vorm geven. Anderzijds is het misschien wel een vertekend beeld en is die ongelooflijke diverse versnippering een teken van groeiende ‘apartheid’ en vecht iedere partij voor zijn eigen gefragmenteerde achterban. Onderschat ook niet het aantal ‘depressieve’ groeperingen , die zich er niet bij horen voelen in de samenleving. Die zien en horen we niet en lijken we geen last van te hebben, al puilen de wachtlijsten in de Zorg ermee uit. En last but not least: een groepering of eenling, die zich systematisch er niet bij hoort voelen, gekleineerd en/of gediscrimineerd wordt, die kan ook onverwacht via zeer agressieve daden naar buiten treden. Op wereldniveau zien we dit nu gruwelijk escaleren in het Midden-Oosten: twee getraumatiseerde volken, die elkaar niet meer kunnen zien en erkennen...

Geweld dient natuurlijk allereerst gestopt te worden, maar het is veel te kortzichtig om de oplossing alleen maar te zien in ‘strenger straffen’. Een contextuele visie, preventie en een integrale aanpak zijn het meest nodig. Een contextuele visie, in geschiedenis en samenhang van factoren en actoren is essentieel voor een rechtvaardige en gelijkwaardige samenleving. En de bewustwording dat ‘diversiteit en inclusie’ de duurzame bestaanszekerheid garandeert, juist voor ons allen.

Ik sluit vandaag niet uit, maar wel graag af met de woorden van wijlen Aartsbisschop Desmond Tutu: ‘We live in a world which is characterized by diversity!’

Tot morgen.

PS Door expliciet namen en partijen te noemen , die m.i. in de spirit van Ubuntu, zich inzetten voor ‘diversiteit & inclusie’ wil ik niemand uitsluiten. Mocht iemand, een partij zich niet gezien en gehoord voelen in deze, laat het svp weten en vul deze blog aan!