Blog
Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd | 2/27: Ideologie
Voordat ik vandaag start met schrijven wil ik eerst, uit de grond van mijn hart, alle 1126 kandidaten van de 26 partijen heel veel inspiratie wensen in de campagne en bedanken, dat zij de verantwoordelijkheid oppakken om in deze complexe en soms zelfs dreigende tijd hun overtuigingen, energie en intentie willen inzetten om van Nederland een nog mooier land te maken!
‘Met welke ideologie van de andere drie partijen voelt u zich het meest verwant?’ het was één van de vragen in het verkiezingsdebat afgelopen zondagavond bij College Tour. Opvallend dat geen van de vier lijsttrekkers antwoordde. Wel, hoewel uiterst voorzichtig, wie met wie: ‘Ik wil met Pieter’. Maar niemand die durfde aan te sluiten bij-, of overeenkomsten te zoeken bij de ideologie van de andere partij. Zouden ze de ideologie en de onderliggende waarden niet kennen of is hun eigen ideologie niet helder? Is dat niet wat er aan de hand is: dat we als burgers, op identiteitsniveau, doorlopend op zoek zijn naar de vraag ‘wie ben ik’ in goeroecursussen en dat we deze afspiegeling terug zien in de politiek? Maar liefst 26 partijen nemen deel aan de Tweede Kamerverkiezing van 22 november. Maar 26 partijen kunnen toch onmogelijk 26 verschillende ideologieën hebben? Vanwaar deze gefragmenteerde versnippering? Ik hoop er in de loop van mijn blogs, in de geest van Ubuntu, antwoord op te vinden.
In 2005 sprak Barack Obama, op de begrafenis van Nelson Mandela in een muisstil stadion in Soweto, langzaam en zacht de zin: “There is a word in South Africa.....Ubuntu!” En een oorverdovend gejuich volgde. Ubuntu, het diepgewortelde Afrikaanse mens- en wereld beeld, de bron en de ideologie, die zich niet laat vertalen in één woord. Want zelfs de Afrikaanse talen zoeken expressie in wat we kunnen zien als ‘de stroom van ons bestaan’. Ubuntu kreeg wereldwijd bekendheid door Nelson Mandela en Desmond Tutu. Ubuntu, een IsiZulu woord, wordt omschreven als: Umntu Ngmuntu Ngbantu: People are people because of other people. In de kern komt dit neer op ‘Ik ben omdat WIJ zijn’ en Desmond Tutu heeft er in zijn bekende artikel ‘Eco-Ubuntu’ voor altijd aan toegevoegd: and we are because the planet is. Ik ben omdat Wij zijn en wij zijn omdat de Aarde is. Dat is het diepgewortelde Afrikaanse mens- en wereldbeeld. Het is, en Nelson Mandela kon dat niet genoeg benadrukken, geen dogmatische religieuze leer. Eerder een ‘onuitputtelijke bron van medemenselijkheid’. Het gaat uit van een onlosmakelijke verbondenheid tussen ons mensen, dwars door landsgrenzen heen, met onze voorouders en de nog niet geboren generaties, in spirituele zin en met Moeder Aarde. En het baken, het hogere gezamenlijke doel is: samen bouwen aan een rechtvaardige, inclusieve en duurzame wereld.
Het is vaak niet eenvoudig voor ons westerlingen om de betekenis van ‘Ik ben omdat wij zijn en wij zijn omdat de aarde is’ tot ons door te laten dringen. En tegelijkertijd is de diepe betekenis van Ubuntu, volgens mij, juist nú van onschatbare waarde in onze samenleving en wereld. Een waarde, die te maken heeft met empathie, medemenselijkheid, zorgzaamheid, verbinding, respect, zorgzaamheid, solidariteit, compassie, waardigheid, herstel, vergeving en verzoening. En zoals Mpho Tutu altijd zo treffend zegt: ‘En het is ook altijd weer nog meer’. Want als we in alle gelaagdheden met elkaar verweven en verbonden zijn kunnen we ook tot ons door laten dringen wat er bedoeld wordt met ‘when I dehumanize you I dehumanize myself’. En ‘zorgen voor de ander ís zorgen voor onszelf’.
Om de pijlers van onze westerse cultuur, en dus ons eigen vaak onbewuste denken, voelen en handelen, te begrijpen maken we een stap terug in de geschiedenis: de Verlichting. We hebben het allemaal geleerd op school in de geschiedenisles Als de naam van de filosoof Descartes valt, roepen we allemaal: ‘Ik denk dus ik besta’. En dit uitgangspunt van menszijn is dus fundamenteel anders dan ‘ik ben omdat wij zijn en wij zijn omdat de aarde is’. Ik denk dus ik besta maakt van ons mens bovenal een rationeel in plaats van relationeel wezen. Rationeel en los van ‘de ander’ om te bestaan. Los van God, het Humanisme kwam op met ‘de mens centraal’, los van de aarde en los van andere individuen of (bevolkings)groepen. Het is de belangrijkste pijler van ons neo-liberale gedachtegoed met een eenzijdige nadruk op competentie (kunnen) en motivatie (willen), maar nagenoeg een ontkenning van de invloed van omgevingsfactoren en omstandigheden. Met zeker grote wilskracht en ondernemerszin hebben we bergen verzet. De Industriële revolutie heeft ons geen windeieren gelegd, met de kolonisatie wereldwijd hebben wij Nederlanders (hoe lang geleden werd onze VOC-mentaliteit nog geroemd?) in die tijd nationale en internationale roem en rijkdom verworven. Met de ervaring van twee wereldoorlogen nog in onze genen en voor sommigen zelfs nog in het geheugen, hechten we natuurlijk ongelooflijk veel waarde aan onze Vrijheid en de daarbij horende democratie. Zeker nu de oorlog in Oekraïne en in het Midden-Oosten iedere dag onze huiskamer en de vezels van ons lichaam binnen dendert voelen we hoe belangrijk vrijheid is. Maar in de onlosmakelijke harmonie ‘Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap’ is met het stijgen van onze materiele welvaart en zeker in de jaren ’80 van de vorige eeuw onder ‘aanvoering’ van Reagan en Thatcher er een doorgeschoten nadruk komen te liggen op het neoliberale denken. Met Vrijheid, en alle autonome vormen en helaas nu misvormingen als speerpunt. We kunnen spreken van ‘automanie’, met het IK voorop. Ik eerst, wij eerst, ons land eerst. Ten koste van de Gelijkheid en de Broederschap met grote sociale kloven, polarisatie, angst voor- en agressie jegens ‘de buitenlander’, discriminatie, armoede, economische verslaving, eenzaamheid en gefragmenteerd denken als gevolg. En dat, terwijl al onze maatschappelijke crises, die ook onlosmakelijk samenhangen en die niet gefragmenteerd, maar met een integrale bril benaderd zouden moeten gaan worden, alleen maar samen kunnen worden opgelost. We hebben Broederschap, nationaal en internationaal dus meer dan ooit nodig om weer in evenwicht te komen en om de gelijk(waardig)heid van ons als mensen recht te doen.
Maar hoe dan? Zo is er nu een nieuwe partij, NSC van Pieter Omtzigt, die vindt dat we naar een nieuwe bestuurscultuur moeten. Ik ben reuze benieuwd, want inderdaad: elke essentie moet een vorm krijgen. Essentie zonder vorm vloeit weg. En elke vorm zonder essentie is een lege huls. Geen verkeer zonder verkeersregels, geen schilderij zonder doek, geen samenleving zonder (grond)wet. Maar in elke menselijke relatie in samenleven en samenwerken geldt voor ons allemaal: vertrouwen voorop. En juist vertrouwen krijg je niet door het vast- of op te leggen. Vanuit de spirit van Ubuntu gaat het contact vóór het contract. Het gaat dus om betrokkenheid vóór verantwoordelijkheid. Nederland is een samenleving, geen BV. Een contract is geen ideologie, dat is, hoe fantastisch ook, een plan van aanpak. Zeer goed om mee samen te werken, maar niet om door geïnspireerd en geleid te worden. Hoeveel volgers zou Martin Luther King ooit gehad hebben als hij niet zijn speech was begonnen met ‘I have a dream’, maar ‘Ik heb een heel goed plan van aanpak’?
Ubuntu is gebaseerd op een WIJ-cultuur, met een eigen mede- en gezamenlijke verantwoordelijkheid: erbij horen en van betekenis zijn. Met een fundamentele ‘meaning and belonging’ voor iedereen: Ik ben omdat wij zijn.
Wat uw keuze over 26 dagen ook zal zijn. Als u Ubuntu zoekt ín de partij van uw keuze, dan kan het nooit een neoliberale partij zijn, die fundamenteel van het IK uitgaat. Maar wel een partij, die naar een WIJ samenleving wil gaan en ernaar streeft dat ‘iedereen erbij hoort en van betekenis is’. Ik hoor tot mijn vreugde in ieder geval al een nieuw en passend geluid, in de geest van Ubuntu: ‘op weg naar een WIJ-samenleving’, van de huidige CDA lijsttrekker Henri Bontenbal. Om maar één voorbeeld te noemen.
Ziet u ook al aansluitingen?
Tot morgen!
