Blog

Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd | 21/27: Vergelding of Verzoening

‘Waarom wilt u geen ‘blanke vergelding’? Het was één van de eerste vragen uit journalistieke hoek, die aan Nelson Mandela werd gevraagd toen hij op 11 februari 1990 vrij kwam na 27 jaar gevangenschap. Zijn antwoord was: ‘Ik heb 27 jaar gevangen gezeten, als ik nu de weg voor de vergelding zou kiezen zou ik mezelf en de rest van Zuid-Afrika levenslang gevangen zetten…’ Vanuit een diepe overtuiging, gestoeld op de essentie van Ubuntu, wat op langere termijn het beste voor zijn land zou zijn richtte hij de Waarheids- en Verzoeningscommissie op.

Na jaren van onderhandeling tussen het African National Congress (ANC) en de Nasionale Party (NP) kwam de Zuid-Afrikaanse Waarheids- en Verzoeningscommissie (Truth and Reconciliation Commission of South Africa of kortweg: TRC of voor het Afrikaans WVK) tot stand in mei 1995. De Zuid-Afrikaanse waarheidscommissie wordt internationaal gezien als een groot succes en speelde een sleutelrol in de Zuid-Afrikaanse democratische transitie.

De TRC was een compromis waarin de meeste politieke partijen zich konden vinden. Men had de keuze uit vervolging van alle apartheidsdaders óf amnestie voor alle apartheidsmisdaden. Dat kwam neer op alles of niets. Vervolging van alle daders was onbegonnen werk, maar amnestie voor iedereen vond men ook onwenselijk. De kerngedachte van de TRC kan samengevat worden als amnestie in ruil voor waarheid en put uit de Ubuntu-filosofie. Persoonlijke amnestie werd alleen toegekend als de persoon in kwestie de volledige waarheid zou onthullen over zijn of haar misdaden, begaan onder de apartheid, én indien de misdaad in kwestie politiek gemotiveerd was.

De doelstellingen van de TRC waren:

1.    een zo volledig mogelijk beeld schetsen van grove mensenrechtenschendingen begaan onder apartheid.

2.    persoonlijke amnestie verlenen aan misdadigers, zowel uit de kringen van het apartheidsregime als aan de kant van de vrijheidsstrijders.

3.    de waardigheid van de slachtoffers herstellen.

Dit laatste gebeurde door de slachtoffers de kans te geven hun ervaringen te vertellen en door vergoedingen voor te stellen ter compensatie van de gebeurtenissen uit het verleden en heden.

Eén van de 22.000 aanvragen bij de Waarheids- en Verzoeningscommissie onder leiding van Desmond Tutu voor amnestie, betrof de vier moordenaars van Amy Biehl. Op 25 augustus 1993 werd de 26 jarige Amerikaanse rechtenstudente Amy Biehl op brute wijze vermoord in de township Gugulethu door vier jonge jongens, tussen de 16 en 18 jaar oud. Aanvankelijk kregen de jongens respectievelijk 25 tot 30 jaar gevangenisstraf. Maar de ouders van Amy Biehl, Linda en Peter Biehl, vlogen van Amerika naar Kaapstad om allereerst de moeders van de jongens te bezoeken. Natuurlijk waren zij verscheurd door verdriet, maar voor de TRC pleitten ze voor vergeving voor de vier daders met de woorden: ‘Het zijn niet deze vier kinderen, die ons kind hebben vermoord, maar het apartheidssysteem, waar de hele wereld medeplichtig aan was…’     

Desmond Tutu zou later herhaaldelijk zeggen over de ouders van Amy Biehl: ‘This is reeeeeeeal Ubuntu! To see beyond, beyond, beyond.’ Hij doelde hier op het vermogen om een daad te zien in het licht van persoon, tijd, geschiedenis, achtergrond, omstandigheden, maar vooral medemenselijkheid (ongeacht de monsterlijke daad). De jongens kregen vier jaar gevangenisstraf. Na die vier jaar zijn twee van hen in de anonimiteit verdwenen, maar met twee van de vier moordenaars onderhielden de ouders van Amy Biehl contact: Easy Nofemela en Ntobeko Peni. Het voor mij aanvankelijk onvoorstelbare gebeurde: de ouders hebben Easy en Ntobeko ‘geadopteerd’ in hun familie.     

 In 1997 hebben de Biehls, samen met de Zuid-Afrikaner @KevinChaplin, de Amy Biehl Foundation opgericht: In vijf grote townships nabij Kaapstad worden, tot op de dag van vandaag, 2300 kinderen naschools opgevangen. Aanvankelijk met het oog op preventie: ter voorkoming van drugsgebruik, kindermisbruik en andere vormen van criminaliteit. Sinds 2003 is de curatieve gedachte van ‘preventie en opvang’ omgezet naar ontwikkelingsgericht: het inzetten op talentontwikkeling met tal van projecten, zoals sport, muziek en ondernemerschap op gebieden als catering, beauty en wellness. Er is wereldwijd betrokkenheid in de vorm van donaties en vrijwilligerswerk, zoals ook Stichting Ubuntu Nederland in Nederland. Niet alleen vanwege de prachtige projecten en resultaten, maar vanwege de kracht en de moraal van het ‘verhaal’. Het verhaal van restorative justice. Van herstelrecht. Van vergeving en verzoening. Het verhaal van Ubuntu. Want weet u wie tot op de dag van vandaag de twee projectleiders zijn bij AmyFoundation? Easy en Ntobeko…                                                                                                                                                               

De Waarheids- en Verzoeningscommissie ging uit van ‘herstel van de gemeenschap, van het land’. Dit is een fundamenteel ander uitgangspunt dan ‘schuld, boete en verwijdering’, waar ons westers neoliberale IK-denken en strafrecht is gebaseerd. Het viervoudige pad van vergeving, zoals Desmond Tutu en zijn dochter @MphoTutuVanFurth gedetailleerd in hun  ‘boek van vergeving’ hebben beschreven gaat uit van vier basisstappen om uit de verslavende ‘vergeldingscyclus’ te kunnen stappen. Dat is een keuze. Een keuze om de menselijkheid van onszelf én van de ander weer te zien. Vusumzi Mcongo, ex politiek gevangene op Robben Eiland en vriend van Steve Biko, gaf bij de TRC de folteraars van Steve Biko en hem zelf, de hand. Hij zei: ’Ik was blij, dat ik dat kon. Dat zij met onmenselijke daden mij niet ook ontmenselijkt hebben…’   

De vier basisstappen naar vergeving en verzoening zijn:

1.    De waarheid (van alle kanten belicht)

2.    Erkenning van de pijn

3.    Vergeving vragen of vergeving schenken

4.    Verzoening

Met het oog op een eigen- mede- en gezamenlijke verantwoordelijkheid, op weg naar herstel van de wij-samenleving wordt onder verzoening verstaan: ‘Een wederkerig commitment naar een ethisch betere toekomst voor allen’.                                                                                                        

Het zijn deze vier stappen, die we oprecht doorvoeld en doorleefd, als politiek en samenleving te zetten hebben naar de landen en Nederlanders met ‘ons’ koloniaal verleden. Dat start met erkenning van de waarheid en de pijn’. Omdat wij in een cultuur leven van ‘schuld en boete’ maakt dit vaak in onszelf de weg van ‘verantwoordelijkheid en erkenning’ moeilijk. (Daar heb ik toch geen schuld aan?). Maar we moeten ons realiseren, om met de woorden van Mpho Tutu van Furth te spreken: ‘Niet erkende begraven pijn sterft nooit’

Wat zouden we toch veel kunnen leren, op persoonlijk én politiek niveau van de kracht van de Waarheids- en Verzoeningscommissie en wat heeft onze wereld deze essentie van Ubuntu nodig. We zien elke dag dat de  gruwelijke ‘vergeldingscyclus’ alleen maar tot de afgrond van iedereen kan leiden.

Franc Weerwind, minister voor Rechtsbescherming, van D66 is een actief voorstander van herstelrecht. Hopelijk zullen in de nabije toekomst meerdere partijen en politici hierbij aansluiten. Partijen, die meer naar een wij-samenleving willen. Partijen die barmhartigheid als onderdeel van een menswaardige samenleving zien. Partijen, die de wijsheid van het contextueel en historisch besef toelaten en weten door alle internationale onderzoeken, dat het neoliberale ‘strenger straffen’ nooit leidt tot minder misdaad. Als Nederlandse burgers mogen we hier m.i. veel meer in begeleid en opgeleid worden.

Vandaag sluit ik graag af, continu denkend aan de Israëlische en Palestijnse bevolking, met de woorden van Nelson Mandela: ‘Moedige mensen zijn niet bang om, in het belang van de vrede, te vergeven.’

Tot morgen!