Blog

Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd | 20/27: INDABA, betrokken besluitvorming

Volgend op de vorige blog (19/27): Het recht op medezeggenschap is gekoppeld aan de plicht tot medeverantwoordelijkheid.

Ubuntu betekent in de kern: ‘Ik ben omdat wij zijn  en wij zijn omdat de aarde is.’ Vanuit dit fundamentele mens- en wereldbeeld is de vraag voor de politiek én burgers: ‘Hoe kunnen we samen bouwen aan een rechtvaardige, inclusieve en duurzame wereld?’ Want we kunnen het allemaal…niet alleen! Burgerberaden, zoals de #Indaba, zullen onmisbaar zijn. Ze kunnen helpen om elkaar weer te gaan zien en begrijpen. Ze helpen om een brug van vertrouwen te bouwen, omdat we één hoger gemeenschappelijk belang en hopelijk perspectief hebben: Een gezond en veilig leven op aarde. Voor ons en onze volgende generaties. De Indaba is een geïnstitutionaliseerde methode die helpt om met veelzijdige maatschappelijke problemen om te gaan door middel van een open, publieke discussie met alle betrokkenen. Met het instellen van een Indaba erkenden de Zoeloes dat er een maatschappelijk probleem speelde dat de hele gemeenschap aanging en dat er geen enkel individu alle aspecten van het probleem zou kunnen begrijpen. In het beste geval kon elk van de betrokkenen een of twee facetten van het probleem bevatten. De collectieve wijze waarop naar de oplossing werd gezocht betekende dat er sprake was van een gezamenlijke inzet voor het oplossen van het probleem, en dat het collectief de macht had om de oplossing te implementeren als men er eenmaal bij was aangekomen. Ons sociale verkeer is in deze postmoderne tijd dynamisch, complex en relatief. Zo kunnen er op onvoorspelbare momenten verstoringen of veranderingen optreden (dynamisch), gaat het altijd om een samenspel van verschillende processen (complex) en bestaat er niet één werkelijkheid, maar verschillende waarheden die samen de werkelijkheid vormen (relatief).

Desmond Tutu onderbouwde: ‘We inhabit a world which is caracterized by diversity.’ De betrokken besluitvorming van de Indaba helpt dit ingewikkelde sociale verkeer te trechteren tot efficiënte besluitvormingsprocessen, gedeelde verantwoordelijkheid, draagkracht en een betere uitvoering van besluiten.

De 5 pijlers
In mijn vorige blog heb ik onderbouwd hoezeer de #Indaba  gebaseerd is op de principes en waarden van Ubuntu. Voorafgaand aan de stappen hier nog even een keer de 5 pijlers, bijdragend aan de transitie van een IK naar een WIJ-samenleving:

1. Het gemeenschappelijk (van deze belangengroep in het hier-en-nu) én hoger belang (bijdragen aan een rechtvaardige, inclusieve en duurzame wereld) boven het individuele belang. In het proces wordt duidelijk, dat het individuele belang altijd onderdeel is van het gemeenschappelijk belang.

2. De omarming van de kracht van diversiteit

3. De kracht van de dialoog in plaats van de macht van de meerderheid

4. De waarde onder de weerstand leren zien. Er is een wezenlijk verschil tussen weerstand of tegenstand. De interpretatie maakt het verschil of je elkaar kunt ontmoeten op waarden niveau (waar zit je zorg?) of dat de dialoog ontaardt in een polariserend patstelling. (Tip: verdiep je in het werk van en met Marjo Korrel: werken met de waarde van weerstand)

5. Het geen-fundamenteel-bezwaar-principe (wat we ook kennen vanuit de #sociocratie)

DE CONCRETE STAPPEN, als verbindend ‘cement’ tussen de pijlers

De start: Wie zijn wij hier?
De Indaba hecht groot belang aan de ‘wie-vraag’: wie zijn wij? Hier wordt met respect stilgestaan bij ieders afkomst, de meegenomen waarden, ervaringen  en kennis vanuit ons verleden. Ieders meervoudig levensverhaal. Door deze belangrijke menselijke onderstroom te belichten, in het belang van de komende besluitvorming, erkennen we het belang van persoonlijke professionaliteit, waarbij we persoon en professie wel onderscheiden, maar niet scheiden. Niet voor niets begroeten de Zoeloes elkaar met “Sawubona”: Ik zie jou. Het antwoord is dan “Sikhona”: Hier ben ik. Hier komen onze fundamentele menselijke behoeften aan het licht: onze wederkerige behoeften aan ‘erkenning’ en ‘van betekenis zijn’. Meaning and belonging.

Gemeenschappelijk belang en doel
Om het onderwerp, waarover een besluit genomen gaat worden niet als vanzelfsprekend vast te stellen, wordt dit onderwerp expliciet benoemd en positief geformuleerd. Het is van belang dat iedereen het eens is over het onderwerp. Het ontstaan van verborgen agenda’s wordt voorkomen door alle verschillende verwachtingen omtrent het onderwerp op tafel te krijgen. Het doel is daarin een gelijke noemer te vinden zoals leerlingen op de basisschool leren om breuken op te tellen; de tellers mogen dan verschillend zijn. De Indaba wordt bij voorkeur toegepast in een kring. Dit drukt uit dat de betrokkenen een gemeenschappelijk doel hebben en beseffen dat ze elkaar nodig hebben om dat doel te bereiken.

Exploratie
Na het vaststellen van het gemeenschappelijk belang en doel worden inhoudelijke verdiepende vragen over het onderwerp gesteld: Wat is nog onduidelijk? Wat wordt precies bedoeld met…?

Kansen
Als het onderwerp nauwgezet in kaart gebracht en onderzocht is, wordt stilgestaan bij alle voordelen, die we zien bij het in- of uitvoeren van het onderwerp. Door eerst stil te staan bij de kansen en mogelijkheden ontstaat er een positieve energie. Ieders bijdrage en professionele onderbouwing verloopt via de dialoog. Constructiviteit en resultaatgerichtheid staan voorop. De gespreksleider ziet erop toe dat eenieder het woord heeft en krijgt met de talking stick. Herhalingen worden vermeden en de betrokkenen dragen alleen bij als hun inbreng van toegevoegde waarde is voor het gemeenschappelijke belang en hogere doel: bijdragen aan een rechtvaardige inclusieve en duurzame wereld.

Zorgsignalen
In de regel houden we niet van bezwaren. Bezwaren kunnen ervaren worden als kritiek, als weerstand. Bezwaren die niet worden opgelost worden problemen en werken vertragend op het bereiken van het doel. Om het negatieve imago van het bezwaar niet te laten overheersen, spreken we in de Indaba over ‘zorgsignalen’. Dit doet recht aan de positieve intentie van de ‘inbrenger’ en impliceert betrokkenheid en verantwoordelijkheid. ‘Waar zit je zorg?’ is een verbindende interventie. Het Indaba-beginsel garandeert dat ieders werkelijkheid er mag zijn en niet wordt ontkend. Wanneer iemand een sterk wegend zorgsignaal uit, is dat absoluut geen veto. De vraag is in welke mate dit signaal bevorderlijk dan wel beperkend is voor het bereiken van het gemeenschappelijke doel. Cruciaal is om de waarde van de weerstand (Korrel, 2003) te zien en deze bespreekbaar te maken. Het gaat om de respectvolle tussenruimte die gegeven wordt aan professionele argumenten, die normaliter maar al te vaak als ‘niet toegestaan’ worden benaderd en ervaren. Deze respectvolle ruimte betekent echter niet dat het niet kan knallen. ‘Als de minderheid wordt gesmoord, wordt de kiem gelegd voor verzet!’.

Ownership
In de Indaba wordt (ook) de individuele verantwoordelijkheid van het zorgsignaal – het ‘ownership’ – specifiek belicht. We zouden kunnen spreken van een doorlopende drievoudige verantwoordelijkheid ten aanzien van deze signalen: de eigen, mede- en gezamenlijke verantwoordelijkheid. Zo wordt de inbrenger van het zorgsignaal allereerst vragen gesteld: Wat zou je zelf anders kunnen doen? Wat heb je nodig van de andere betrokkenen, je omgeving, de politiek om ‘aangehaakt’ te blijven? Het is allesbehalve het vetorecht van de eenling (zoals we bijvoorbeeld van Hongarije in een EU-top zien), maar stimuleert juist de wezenlijke stap van ‘probleemdrager’ naar ‘oplossingsbijdrager’.

Draagkracht
In de Indaba betreft een individueel dilemma, of een dilemma van één partij, een contradictio in terminis. Het bezwaar of zorgsignaal van de enkeling is het bezwaar of probleem van de hele groep, gemeenschap, partij of land. Iedereen is verantwoordelijk voor elkaar en daarmee is het een gezamenlijke verantwoordelijkheid om de bezwaarinbrenger tot in detail serieus te nemen, te vragen wat hij nodig heeft en constructieve opties aan te dragen om de dilemma’s voldoende weg te nemen in het belang van iedereen. Iedereen is ‘deelgever’ (je geeft aan een geheel, waar je zelf deel van bent). De gespreksleider houdt nauwlettend in de gaten dat betrokkenen respectvol aansluiten bij de argumenten van de zorginbrenger. Het zoeken naar gemeenschappelijke oplossingen creëert draagkracht, saamhorigheid en solidariteit. In de kern gaat het dus doorlopend om de kracht van de dialoog boven de macht van de meerderheid.

Bundelen en concretiseren
In de concretisering ligt impliciet opgesloten, dat eenieder zich herkend en erkend voelt in zijn eigen bijdrage aan het gemeenschappelijk belang en hoger doel.

Besluit
Iedere betrokkene geeft nu expliciet zijn ‘ja-woord’ of ‘unaniem nee’ tegen dit besluit, in het licht van het gemeenschappelijk belang, het gemeenschappelijk doel en de gemeenschappelijke waarden. Natuurlijk kan het zo zijn, dat het besluit nog schuurt met ‘eigen’ belangen, doelen en waarden. Het is een illusie ervan uit te gaan dat iedereen het 100% met elkaar eens is. Net als in de sociocratie wordt het principe van consent gehanteerd; Consent is wezenlijk anders dan consensus bereiken of ‘water bij de wijn doen’. Bij het consent geven ga je akkoord zonder fundamenteel bezwaar met het oog op gemeenschappelijke belangen, doelen en waarden.
Het akkoord op basis van het ‘geen-fundamenteel-bezwaarprincipe’ bevindt zich op de lijn tussen de polen ‘daar kan ik mee leven’ en ‘volledig mee eens’. Indien er zich toch opnieuw een fundamenteel bezwaar aandient, bijvoorbeeld in moreel, juridisch, humanitair of ecologisch opzicht, dan verdient dat opnieuw aandacht en wordt er teruggegaan naar de eerdere stappen in het besluitvormingsproces.

Uitvoering
We kennen allemaal de besluitvormingsbijeenkomsten, waarbij iedereen het eens is over wat er moet gebeuren en er vervolgens toch niets gebeurt. Het fenomeen van ‘uitzichtloos inzicht’. Dit ondervangt de Indaba door concreet af te spreken en te contracteren: Wie, Wat, Wanneer gaat doen, met behulp van Wie (WWWW). Juist met de laatste toevoeging van ‘met behulp van wie?’ wordt wederom de ‘gemeenschappelijkheid in betrokkenheid en verantwoordelijkheid’ benadrukt en actief vormgegeven. Van IK naar WIJ.

Tijd en duurzaamheid
Besluitvorming volgens de Indaba neemt niet meer tijd in beslag dan het opleggen van beslissingen of het werken met voorkeurstemmen. Het probleem met oplossingen op basis van voorkeurstemmen is vaak dat een dominante meerderheid een oplossing ‘oplegt’ aan een minderheid, die door protest en conflict de kwaliteit van de oplossing ondermijnt. Als je de werkelijkheid van een individu of minderheid ontkent, ontstaat er een onbestuurbaar proces: Roofbouw op een stukje grond levert het jaar erop een slechte oogst! Bij het nemen van belangrijke en complexe beslissingen op beleidsniveau kan het zijn dat er meer tijd wordt geïnvesteerd in de meningsvormende fase: achterliggende belangen, behoeften en waarden komen op tafel en kunnen onderling conflicterend zijn. Deze tijdsinvestering wordt veelal gecompenseerd door een vlotte besluitvormingsfase. Het eigenlijke voordeel van het werken volgens de Indaba is dat besluiten gedragen worden door alle betrokkenen, omdat er geen fundamentele bezwaren overblijven én er perspectief voor allen is gecreëerd. Een bekend Afrikaans gezegde is: ‘If you want to go fast go alone. If you want to go far go together!’

D66 en VOLT omarmen de Burgerberaden als pad naar de nationale en internationale ‘nieuwe democratie’ en hebben het concreet in hun verkiezingsprogramma’s staan. Het uitbreiden van Burgerberaden is een cruciaal thema op weg naar een wederzijds vertrouwen tussen politiek en burgers. Maar dan wel met in achtneming van de 5 pijlers van de Indaba: Samen bouwen aan een rechtvaardige, inclusieve en duurzame wereld!

Tot morgen!

P.S. Heeft u interesse in het leren werken met de Indaba? Deze komt uitgebreid aan bod in de online opleiding ’Ubuntu MOOC’ van de IsvW.