Blog

Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd | 17/27: Betekeniseconomie

Ons neoliberale denken (gevoed door Descartes, De Verlichting, Industriële Tijdperk, de twee Wereldoorlogen en de invloed van Thatcher/Reagan in de 80-er jaren) heeft ons in materieel opzicht geen windeieren gelegd. Ten koste van andere bevolkingsgroepen (kolonialisme) en de Aarde. En daar plukken we nu de zure vruchten van. De natuur slaat keihard terug. Onze Nederlanders met een koloniaal verleden vragen nog vriendelijk om erkenning . En de groep economische en klimaatvluchtelingen zal de komende decennia toestromen.

Vanuit de neoliberale gedachte menen we dit nog te kunnen stoppen met grenzen, muren en dijken vanuit een combi van angst en arrogantie: ik en mijn land eerst. Terwijl een integrale blik met herkenning, erkenning en solidariteit zó nodig is. Omdat onze economie niet los staat van onze ik-voorop gedachte. Ondertussen worden de rijken steeds rijker en groeit de kloof tussen de machtige ‘spelregelmakers’ en de burgers die nu ‘bestaanszekerheid’ als belangrijkste verkiezingsthema zien.

De spelregels van onze neoliberale economie zijn gebaseerd op het spelletje ‘stoelendans’ dat we allemaal wel kennen uit onze kinderjaren: ‘Ik wil heus wel voor jou zorgen, maar ik moet eerst voor mijn eigen stoel zorgen, zodat ik niet buiten de boot val. Dan stopt de muziek en valt er iemand af. Een groepering valt af. Deze groepering gaat een onderstroom vormen, die over niet al te lange tijd als een eruptie zal openbarsten. En dat krijgen we niet opgelost met de symptoombestrijding ‘harder straffen’ zoals veel rechtse partijen in hetzelfde stramien menen op te lossen.

Is geld verdienen dan slecht? “Nee’ zei Nelson Mandela in de spirit van Ubuntu. ‘Maar het hangt ervan af, waar het vandaan komt, waarheen het gaat, hoe je het besteedt en wat het hogere doel is.’ In het licht van ‘Ik ben omdat wij zijn en wij zijn omdat de aarde is’ komt het in de basis neer op de gelijke kansen en zorg voor elkaar vanuit het solidariteitsbeginsel én binnen de planetaire grenzen, met respect voor de natuur, waar we zelf onderdeel van zijn. Dit is nog meer dan circulaire economie. Het gaat om de bijdrage aan een hoger en gemeenschappelijk doel: betekeniseconomie.  Cruciaal uitgangspunt is: “We moeten de economie aan de natuur aanpassen, niet andersom!” Hoe helder uitgelegd in het interview van Nadine Maarhuis van MaatschapWij met Lector Betekeniseconomie Kees Klomp:

Als je vanaf een paar duizend kilometer hoogte naar de Aarde kijkt, zie je geen geld. Je ziet wel ecologie: de manier waarop al het leven met elkaar verbonden is en samen functioneert. Als lector Betekeniseconomie pleit Kees Klomp daarom voor een fundamentele verschuiving in ons wereldbeeld: van economisch naar ecologisch. “De realiteit van het leven is de enige realiteit die we hebben.

De ecologische beginselen en principes van de Aarde bestaan al 3,8 miljard jaar. Daar zit een bedoeling achter. Toch doen wij mensen alsof we het beter weten, met als gevolg een enorme meta-crisis van ecologische, sociale en individuele problemen die elkaar versterken”, legt Kees Klomp uit. Om de degeneratie van de Aarde, de gemeenschap en ons welzijn te stoppen, moeten we voorbijgaan aan onze vrije markt-illusies en het probleem in de kern aanpakken: “In plaats van te focussen op een ecologische economie, moeten we een economische ecologie creëren. Dat lijkt een soort van woordgrap, maar het is heel fundamenteel. Omdat het betekent dat je de menselijke focus loslaat.”

“In een economische ecologie doen we niet langer alsof we boven de natuur staan, maar stellen we de natuurlijke huisregels centraal”

“Wij mensen zijn niet wezenlijker of waardevoller dan pakweg een paddenstoel of een kwal. Dat vinden we zelf wel, maar in het grotere ecologische geheel is dat pertinente onzin”, weet Kees. “In een economische ecologie doen we niet langer alsof we boven de natuur staan, maar stellen we de natuurlijke huisregels centraal. Want de natuur moet zich niet aan ons aanpassen, wij moeten ons aanpassen aan de natuur. En dat begint bij het besef dat wij natuur zijn!”

Op het moment dat je dit ervaart en je gaat je er ook naar gedragen, ontstaat zingeving, weet Kees. “Dat is wanneer je van betekenis bent. Wat mij betreft gaat de Betekeniseconomie dus niet langer over purpose, maar over de relatie tussen dé existentie – het levende systeem Aarde waar we allemaal een onderdeeltje van vormen – en onze eigen existentie: wat doe ik met mijn bestaan om een positieve bijdrage te leveren aan dat grotere geheel?”

Het economieonderwijs van de toekomst

Om onze economische basishouding – die overal in de samenleving is doorgesijpeld – te veranderen in ecologisch denken en doen, moeten we volgens Kees beginnen op de plek waar we de volgende generatie lostrekken van de realiteit van het leven: het economieonderwijs. “Grafieken, modellen en percentages creëren allemaal afstand. Maar als je in de materie duikt en het perspectief van de natuurlijke wereld aanneemt, word je onderdeel van hetgeen dat je bestudeert en ervaar je dat je daar zelf altijd een rol in te spelen hebt”, weet Kees uit zijn eigen lessen. “Economie zou dus niet het vak van de modellen en de berekeningen moeten zijn, maar moeten gaan over houding, bewustzijn en verbinding. Ga de straat op, kijk om je heen en vraag je af: wat kan ik bijdragen aan het collectief? Dat is economie.”

Sociale wezens

Als je door een ecologische bril naar de wereld kijkt, gebeurt er ook iets hoopvols met ons mensbeeld, en dat biedt perspectief. “Empathie, compassie en altruïsme zitten stuk voor stuk in onze genen. Het zijn letterlijk oerkwaliteiten die we van onze jager-verzamelaar-voorouders hebben meegekregen, omdat zij wisten: als eenling kan ik niet overleven, ik heb de groep nodig”, vertelt Kees. “Dus vergeet de homo economicus, we zijn sociale dieren. Zo zijn we geëvolueerd. En het mooie is: als we ons sociaal kunnen opstellen naar andere mensen, kunnen we dat ook naar andere wezens. Dan gaan we eindelijk voorbij aan ons korte termijn eigenbelang en lossen we de problemen samen op, als één – Aarde- familie.

Vanuit de Ubuntu filosofie: Ik ben, omdat wij zijn en wij zijn, omdat de aarde is kan het niet anders, voor ons evenwichtig voortbestaan als mensheid, dat we voor onze economie onze ecologie als uitgangspunt en baken zien. Dat betekent politieke besluitvorming, wetgeving, bedrijfsvoering en economie binnen onze planetaire grenzen. Daar past geen ‘ja maar het moet wel betaalbaar zijn/winst geven’ of ‘een datum is niet heilig’ of ‘we doen in onze sector al zoveel’ meer in. Wel zal het dragen van de lasten zo solidair mogelijk  moeten worden ingezet. Voordat we met zijn allen en onze kinderen pas echt een desastreuze pechgeneratie gaan worden.

De partij die hierin geen pardon meer kent is de PvdD. Samen met PvdA/Gl, D66, VOLT en CU vormt zij een groep mogelijke coalitiepartijen, die deze verkiezingen ‘klimaat’ bovenaan de nationale en internationale prioriteitenlijst hebben staan. En dan gaat het hier om de onmisbare combi tussen innovatie én een fundamentele mentale gedragsverandering. Daarin zullen we afscheid moeten nemen van onze oude neoliberale economie en op weg gaan naar een betekeniseconomie. We are because the planet is.                                                                                                                

Aan alle zwevende kiezers hierbij de oproep: kom met beide benen op aarde en koester die aarde voortaan bij elke stap. Samen. Stem 22 november met betekenis voor een betekeniseconomie in plaats van voor een uitbuitende en uithollende economie.

Tot morgen!

Kees Klomp, Lector Betekeniseconomie, is één van onze masterclass-docenten aan de Opleiding ‘Ubuntu, Leiderschap & Burgerschap’ aan de ISVW  én de online opleiding Ubuntu MOOC, samen bouwen aan een inclusieve en duurzame wereld.