Blog
Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd | 13/27: Zorgen om de Zorg
De zorg. Wie maakt zich hier geen zorgen om? Ook in verkiezingstijd komt de zorg als item naar voren, waarbij de kiezer zich op de een of andere manier meer zorgen lijkt te maken dan dat de politieke partijen hier hun verkiezingsprogramma’s echt aan lijken te wagen. Zou het ermee te maken kunnen hebben dat nagenoeg geen enkele partij een wezenlijke oplossing kan bedenken voor het ethische vraagstuk dat eronder ligt: Hoe zorgen we als samenleving voor elkaar?
Want in een verkiezingsretoriek willen alle partijen natuurlijk graag scoren met het aanbod voor de vragende burger: Wat levert het mij als burger op en wat gaan jullie als overheid voor ons doen? Pieter Omtzigt drukt zich wel elke keer realistisch, voorzichtig maar ook algemeen uit: ‘Als u denk dat dit probleem binnen een maand is opgelost, dan is het eerlijke antwoord ‘nee’. (Overigens maak ik me intussen ernstig zorgen om Pieter Omtzigt omdat hij een coalitie over rechts overweegt met partijen als JA21 en SGP. Kijk dus uit met stemmen als u niet een rechtse neoliberale samenleving wilt). Tot nu toe heb ik, met het oog op het groeiend personeelstekort in de zorg, alleen nog maar D66 met een concreet antwoord gehoord: inzetten op goed geschoolde arbeidsmigranten in de zorg, om zodoende genoeg personeel te behouden, anderzijds ook op die manier migranten een menswaardige en betekenisvolle bijdrage te kunnen laten geven aan onze samenleving.
Maar wellicht moeten we naar een nog fundamentelere dialoog en visie als het gaat om onze ‘zorgzame samenleving’. Vanuit welke ideologie zorgt wie voor wie? In onze westerse doorgeschoten neoliberale IK-samenleving, hebben we ‘alles wat medemenselijk’ is en dus ook de zorg uitbesteed. Om de economie als ‘hoogste doel’ draaiende te houden wordt iedereen opgeroepen om zoveel mogelijk deel te nemen aan het betaalde arbeidsproces om de zorg voor kinderen (kinderopvang) en ouderen (ouderenzorg) tegen betaling uit te besteden. Elke vorm van zorg, zeker de psychosociale, hebben we vanuit een ik-gericht denken geïndividualiseerd (bijvoorbeeld het kind, de oudere), gefragmenteerd (dementie, autisme, alle vormen van de DSM), geïnstitutionaliseerd en vercommercialiseerd: de marktwerking in de zorg met een uitgeholde ‘code zwart’ als alarmering op dit moment. De vercommercialisering van de zorg is een weg van ontmenselijking ten top.
In de geest van Ubuntu staat de gemeenschap zelf centraal, en dat is veel breder dan de biologische familie. Deze gemeenschap draagt zorg voor ieder individu en ieder individu draagt zorg voor de ander, vanuit een diepgewortelde ideologie: als ik zorg draag voor een ander draag ik zorg voor mezelf, omdat ik bijdraag aan het welzijn van een gemeenschap waar ik zelf deel van uit maak. I am because we are. Vandaar de Afrikaanse spreuk: It takes a village to raise a child.
We hebben de mensen die vanuit liefde en betrokkenheid (caring about) graag willen zorgen voor hun dierbare mantelzorgers (caring for) genoemd. We hebben er dus een apart woord voor bedacht, een doelgroep. De CU wil zeker de zorg van naasten stimuleren, maar heeft in het verkiezingsprogramma opgenomen om mantelzorgers te gaan betalen. Het is zeker een stap naar samenzorg, maar nog steeds wordt de mantelzorger als individu gezien en mantelzorgen als een verdienmodel.
De realiteit is (bron: Mantelzorg.nl): Vanaf dit najaar worden mantelzorgers gevraagd om ondersteuning te leveren in ziekenhuizen. Stelling: het kan niet zo zijn dat de schaarste in het zorgpersoneel leidend is in de keuzes die worden gemaakt om mantelzorgers meer te betrekken bij de zorg....?
Het is deze stelling en dit uitgangspunt wat m.i. fundamenteel om een ethische en politieke dialoog vraagt. Vanuit het denken van een ‘zorgzame samenleving’ is het uitgangspunt dat we allereerst voor elkaar zorgen en daar, waar het ons 'liefdevolle, betrokken en medeverantwoordelijke burgers’ niet meer lukt om het welzijn van ‘onszelf en de ander’ te garanderen betrekken we de zorgprofessional erbij. Wij als burgers betrekken de arts, de maatschappelijk werker, de psycholoog, de schoolleider etc erbij. Maar omdat we fundamenteel onze zorg voor elkaar hebben uitbesteed lijkt de vraag nu te zijn: hoe kan de professional de ‘natuurlijke sociale betrokkenen’, zoals familie, vrienden, buurtgenoten erbij betrekken? En nu zijn we op het punt beland in de samenleving, dat als ik help ik er ook voor betaald wil worden.
Het CDA wil zeker ook van een Ik naar een WIJ samenleving en zet volop in op de gemeenschapszin. In woorden en inspelend op een behoefte. Want het vooruitzicht en imago dat er voor ons gezorgd gaat worden (care receiving) is aantrekkelijk. Lilian Marijnissen van de SP hekelt gelukkig heel sterk de verslavende ‘markt van welzijn en geluk’ en wil, zoals meerdere partijen de zorg weer als een bij uitstek overheidstaak.
Maar er blijft de ethische vraag over: hoe zorgen wij in onze samenleving, en in onze families, buurt, organisatie, school, voor elkaar? Want of de zorg nu wordt verzorgd door de markt of door de overheid, er blijft een grondhouding vanuit ons neoliberale denken: ik heb recht op zorg, betaald of onbetaald. En daar zal de politiek niet uitkomen met een oplossing, zolang wij burgers niet worden aangesproken op onze ‘morele plicht om voor elkaar te zorgen’.
De grootste zorg-transitie, in de geest van Ubuntu, zal dus moeten gaan plaatsvinden vanuit een hernieuwd mens- en wereldbeeld, ideologie en ethiek:
We moeten eerst weer naar een morele plicht om voor elkaar te zorgen in plaats van de zorg voor elkaar uit te besteden en het recht op zorg te claimen!
Nou, daar trekt op dit moment geen enkele partij kiezers mee in de campagne. En dat is m.i. de triestheid en het gevaar van de komende verkiezingen. Alle crises zijn met elkaar verbonden en vereisen een nationale en internationale samenwerking: zorgen met elkaar, voor elkaar en voor de aarde. Tegelijkertijd zit het in onze doorgeslagen neoliberale egocentrische aderen om op korte termijn voor ‘onszelf’ te zorgen en niet onszelf te zien in relatie tot de ander, tot onze omgeving, tot de natuur en daarmee nagenoeg ook niet het besef en de ervaring dat zorgen voor elkaar juist zorgen voor onszelf is. Verheugend nieuws is er gelukkig ook: dat er diverse burgerinitiatieven als ‘mienskip’ en ‘naoberschap’ als paddenstoelen de grond uit reizen. Steeds meer burgers zoeken wel naar een woon- en leefvorm, waar zorgen voor elkaar én zorgen voor de natuur als onscheidbaar wordt gezien en ervaren. Overheid, zoom hier alsjeblieft op in en steun waar je kunt, met financiën, kennis en zorg voor de ‘gemeenschapszin’. Wij burgers en overheid, we hebben allebei iets wezenlijks te leren: Om hulp vragen, oftewel ‘Ik heb je nodig’. Dat we om hulp vragen niet meer gaan zien als een individueel falen, maar als een eervolle vraag aan de ander, die op zijn/haar/hun beurt van betekenis kan zijn. Zorgen voor de ander is zorgen voor onszelf.
Welke politieke partij durft hierin het voortouw te nemen? Vanuit ideologie, visie en voorbeeldgedrag? CU, CDA, SP en D66 zijn in ieder geval hier zoekende in. Zullen we ze steunen? Zijn er meer partijen die bovengenoemde zorgtransitie hoog in het vaandel hebben staan? We horen het graag. Een eerste stap: stop de marktwerking in de zorg.
Tot morgen!
